Podręcznik archeologii egejskiej zamieszczony na stronie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego to już trzecie wydanie, tym razem internetowe po dwóch papierowych. Przeznaczony jest dla osób poszukujących podstawowej, uporządkowanej wiedzy o kulturach basenu Morza Egejskiego od paleolitu po Wieki Ciemne, w tym do studentów archeologii wszystkich lat. Rok pierwszy znajdzie tu podstawo­wą literaturę, a we wstępnych częściach poszczególnych rozdziałów – wstępne informacje; rok drugi otrzymu­je wykład archeologii egejskiej wraz z wykazem dostępnych w bibliotekach warszawskich podręczników; natomiast uczestnicy proseminarium i seminarium egejskiego zostają zaopatrzeni w bardzo obszerny spis literatury, który może być przydatny przy pisaniu referatów i prac magisterskich. Ważne dla nas było również to, by istniała w sieci polska strona podająca rzetelne i sprawdzone informacje o kulturach egejskich.

Ponieważ niniejsze opracowanie obejmuje wiele kultur i kilka tysiącleci ich dziejów, konieczny jest pewien stopień ogólności i generalizacji przy przedstawianiu poszczególnych okresów czy rodzajów wytwórczości. Poza istotnymi wyjątkami, Czytelnik nie znajdzie w poniższym tekście relacji z toczących się w literaturze naukowej dyskusji, nie zostanie także zaprezentowany szeroki wachlarz wszelkich możliwych interpretacji. Autorzy niniejszego opracowania albo przyjmują określony pogląd, albo też starają się stworzyć spójny obraz wynikający z różnych prac naukowych.

Materiał na stronie jest upo­rząd­kowany w następujący sposób. Czytelnikowi, jeżeli zechce zapoznawać się z poszczególnymi częściami w porządku proponowanym przez Menu, najpierw przedstawione zostaną elementy terminologii i warsztatu arche­ologii egejskiej. Potem omawiane są najstarsze kultury lądu greckiego do neolitu włącznie. Dalej akcja przenosi się na Wyspy Cykladzkie, gdzie najwcześniej w obrębie basenu Morza Egejskiego wykształciły się oryginalne, wysoko rozwinięte kultury. Następnie Czytelnik zostanie zaprowadzony do północno-zachod­niego skrawka Azji, gdzie znajdowała się Troja. Włączenie tego stanowiska w zakres książki o archeologii egejskiej, mimo, że należy ono do zespołu kultur anatolijskich, ma uzasad­nienie głównie w historii badań i tradycji europej­skiej. Umieszczenie Troi po Wyspach Cykladz­kich, a przed Kretą, wynika z przyczyn chronolo­gicz­nych – kultura Troi po raz pierwszy wspięła się na wysoki poziom już we wczesnym brązie.

Po tym wypadzie na kontynent azjatycki, powracamy do Grecji. Następuje teraz opis najwyżej zorganizowa­nych kultur egejskich: kultury Krety i kultury mykeńskiej z lądu greckiego. Ten ostatni jest najobszerniejszy ze względu na specjalność naukową dwojga z autorów i zawiera, obok relacji ze stanu obecnej wiedzy, także ich własne przemyślenia i wyniki badań. Osobny rozdział poświęcony jest pismom egejskim, a całość zamyka epilog, będący wprowadzeniem do archeologii Wieków Ciemnych w Grecji.

We wszystkich rozdziałach znajdują się ilustracje lub odsyłacze prowadzące do odpowiednich stron. O ile autorzy mogli zamieścić dużą liczbę własnych zdjęć zrobionych na licznych stanowiskach archeologicznych, o tyle fotografie zabytków, z muzeów oraz wszystkie plany, by mogły być zamieszczone na stronie, musiałyby być opatrzone zgodą ich autorów, wydawnictw czy posiadaczy kolekcji. Gdzie było to możliwe zamieściliśmy więc odsyłacze do bogatej kolekcji ilustracji Fundacji Świata Greckiego, która uprzejmie wyraziła na to zgodę. Zamiast mapy proponujemy skorzystanie z zamieszczonego na stronie pliku podrecznik.kmz, zawierającego oznaczenie stanowisk i ich metryki przeznaczone dla Google™ Earth i Google™ Maps. Instrukcja znajduje się na karcie tytułowej.

Każdy rozdział kończy się spisem bibliografii. Zestawienie literatury po rozdziale „O archeologii egejskiej” zawiera podstawowe podręczniki, tytuły najważniejszych czaso­pism, bibliografii, kronik wykopaliskowych. Cytowane tam podręczniki w zasadzie nie będą pojawiać się w spisach literatury po rozdziałach merytorycznych. Rów­nież tylko przy wymienianych tam pozycjach Czytelnik znajdzie wskazówki, w jakich warszawskich bi­blio­te­kach są one dostępne. Przy pozostałych roz­działach takich informacji nie ma, gdyż konsekwentne ich zebranie przekracza możliwości czasowe autorów. By nie czynić spisów pozycji bibliograficznych zbyt długimi, nie wymieniono w nich tytułów poszczególnych arty­kułów z dzieł zbiorowych. Dzieła te, jeśli w całości lub w znacznej części odnoszą się do jednego rejonu kulturo­wego, zamieszczone zostały w bibliografiach do odpowiednich rozdziałów; pozostałe, wraz z monogra­fiami o szerszym zakresie, znajdują się w części „h.” spisu literatury po rozdziale „O archeologii egejskiej”. Literatura kultur egejskich jest niezwykle obszerna, toteż nie było możliwe zamieszczenie wszystkich istotnych pozycji bibliogra­ficznych. Nie udało się więc zilustrować każdego z omawianych zagadnień i badań za pomocą towarzyszą­cych im publikacji. Spisy zawierają jednak dużo literatury najnowszej, która może stać się punktem wyjścia dla dalszych poszukiwań.

Ostatnią część stanowią tablice chronologiczne.

Znaczny wpływ na kształt tego opracowania miał pod­ręcz­nik J. Ruttera Prehistoric Archaeology of the Aegean (p. bibliografia – podręczniki). Szczególnie dużo zawdzięcza temu dziełu roz­dział o najdawniejszych kulturach oraz biblio­grafie, które w warunkach niezliczonych braków literatury w polskich bibliotekach, byłyby o wiele trud­niejsze do zestawienia. Rozdział o Wyspach Cykladzkich w znacznym stopniu opiera się na dwóch pozycjach: L. Press, Kultura wysp Cykladzkich w epoce brązu oraz R.L.N. Barber, The Cyclades in the Bronze Age. Część poświęcona Troi dużo zawdzięcza znakomitej książce C.W. Blegena Troy and the Trojans. Rozdział o pismach egejskich byłby znacznie trudniejszy do napisania, gdyby nie było Mycenaean World J. Chadwicka. Dla pozosta­łych rozdziałów nie można wskazać pozycji szczególnie wybijających się spośród wielu publikacji, które dostar­czyły zawartych tam wiadomości.

Uwagi o pisowni nazw greckich. Nie istnieją ogólnie obowiązujące zasady transkrypcji, co więcej – sami Grecy stosują różne metody. Często nazwiska autorów transkry­bowane są zupełnie inaczej niż tytuły ich prac, niektóre stanowiska archeologiczne mają swą zwyczajową tran­skryp­cję, która odbiegać może od zasady przyjętej wobec innych słów. Tak też jest i w niniejszym podręczniku. Nazwiska podajemy w formie, jakiej używają ich właściciele; nazwy stanowisk arche­ologicznych – według pisow­ni zwycza­jowej; natomiast tytuły publikacji – w transkryp­cji przyjętej w literaturze anglo-saskiej (w spisach literatury, z wyjątkiem rozdziału wstępnego, nie ma czcionki greckiej ze względu na trudności natury tech­nicznej). Wśród nazw stanowisk archeologicznych wystę­puje wiele złożonych z dwóch słów, z których pierwsze to ‘Αγια, ‘Αγιος lub ‘Αγιοι, co znaczy święta, święty lub święci. Nazwy te biorą się od imion świętych, patronów kościółków zbudowanych w miejscu ruin starożytnych. Istnieją różne sposoby transkrypcji tych słów, w tym opracowaniu przyjmujemy następującą: Aghia, Aghios, Aghioi; przy czym całe słowo pojawiać się będzie tylko, gdy dana nazwa cytowana jest po raz pierwszy – później użyty będzie jedynie skrót „A.”

Nazwy dobrze ugruntowane w polszczyźnie, jak Mykeny, Ateny czy Korynt, będą podawane w takiej właśnie pisowni.

***

Jak wszystkie formy internetowe, tak i nasz podręcznik będziemy się starali aktualizować, poprawiać błędy, rozbudowywać dołączone zasoby. Prosimy więc o sprawdzanie od czasu do czasu wprowadzanych zmian, o których informować będziemy w ramce na karcie tytułowej. Szczególnie dotyczy to studentów przystępujących do egzaminów – żadne tłumaczenia, że „ale tak było na stronie” nie będą uwzględniane, jeśli istotne treści zmieniły się w istotny sposób.

Zasoby

Słownik Egea dla IE

Słownik Egea dla FF i O