Polsko-włoski projekt uczczenia 550 rocznicy urodzin genialnego uczonego w postaci ekspozycji i seminariów naukowych w Curia Iulia na Forum Romanum w Parco Archeologico del Colosseo (20 X 2023 – 29 I 2024).
W miniony piątek, 20 października, w Curia Iulia na Forum Romanum w Rzymie została otworzona wystawa poświęcona Mikołajowi Kopernikowi, która składa się z trzech części:
1/Kopernik i antyk,
2/Kopernik w Rzymie i system solarny Stanisława Wyspiańskiego,
3/Triumf teorii heliocentrycznej.
W pierwszej części, którą poprzedza marmurowa statua astronoma autorstwa Tomasza Oskara Sosnowskiego, znajdują się wybitne dzieła sztuki antycznej przywołujące tematykę pitagorejską, kosmologiczną i solarną. Kopernik, jak przystało na człowieka epoki renesansu, znał wielką ilość tekstów antycznych, co jest najdobitniej widoczne w I księdze De revolutionibus (rozdz. 10), gdzie jest zawarty rodzaj hymnu ku czci Słońca.
W centrum drugiej części wystawy znajduje się witraż wykonany wg projektu Stanisława Wyspiańskiego System solarny Kopernika, który poprzez ukazanie Apolla jako Słońce wyraźnie nawiązuje do posiadanej przez astronoma gemmy z wyobrażeniem Apolla z lirą (odniesienie do harmonii uniwersum i muzyki kosmicznej). Innym ważnym eksponatem tej części ekspozycji jest replika obrazu Wojciecha Gersona Kopernik wykłada astronomię w Rzymie.
Na trzecią część wystawy składają się, m.in. kopia obrazu Jana Matejki Rozmowa Kopernika z Bogiem, Triumf Prawdy Luigiego Mussiniego, w której wraz z Kopernikiem ukazani są Kepler, Galileusz, Newton i inni badacze nieba. W narrację o powolnym, ale definitywnym triumfie polskiego astronoma wpisują się również popiersie Galileusza, obrazy Antoniego Gramatyki i Silvio Loffredi’ego.
Rzymska wystawa jest efektem współpracy Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego z Parco Archeologico del Colosseo. Jej głównymi obiektami są dzieła polskich artystów, w tym dwa obrazy wypożyczone z Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Collegium Maius. Kuratorem wystawy i autorem tekstów na planszach ją objaśniających oraz tekstu przewodnika opublikowanego w wersji włosko-angielskiej jest niżej podpisany. Niebawem ukaże się wersja polsko-włosko tego przewodnika.
KOPERNIK W RZYMIE I JEGO TEORIA HELIOCENTRYCZNA
Jeden rok spośród siedmiu spędzonych przez autora De revolutionibus na studiach we Włoszech (Bolonia, Padwa, Ferrara) przypadł na Rzym. Był to rok 1500 – Rok święty, kiedy to 6 listopada miało miejsce zaćmienie księżyca opisane w IV księdze wiekopomnego dzieła naszego astronoma. W Wiecznym Mieście, gdzie spotkał innych Polaków, m.in. Bernarda Wapowskiego i Macieja z Miechowa, miał też Kopernik prowadzić wykłady z zakresu matematyki i astronomii, co znalazło odbicie w obrazach i rycinach. To właśnie Maciej z Miechowa jako pierwszy odnotował w marcu 1514 istnienie Comentariolusa, w którym czytamy: „Wszystkie sfery krążą wokół Słońca”.
Już w 1533 roku główne tezy tego dzieła, dedykowanego papieżowi Pawłowi III, były prezentowane jego poprzednikowi Klemensowi VII. Jest prawdopodobne, że nowa wizja Uniwersum znalazła odbicie w przedstawieniu Sądu Ostatecznego Michała Anioła, a jednym z mędrców na słynnym obrazie Giorgione Trzej filozofowie jest Kopernik. Jego słynny diagram ze Słońcem po środku – podobnie jak Człowiek witruwiański (wpisany w koło i kwadrat) Leonarda da Vinci – jest jednym z najważniejszych symboli Renesansu.
Ten diagram widzimy w obrazie Jana Matejki Rozmowa Kopernika z Bogiem, wpisany jest też w światło witraża Stanisława Wyspiańskiego, zaś epokowe słowa SOL STAT TERRA MOVETUR są kluczowym elementem pięknej, marmurowej statui Kopernika w Rzymie autorstwa Oskara Sosnowskiego. Te trzy dzieła – wraz z innymi – będą w Curia Iulia, na Forum Romanum, czczą imię polskiego uczonego, który tak wiele zawdzięczał Italii i stanowić będą tło dla naukowych, interdyscyplinarnych seminariów wpisanych w horyzont Kosmosu, archeologii Uniwersum i odnawialnych źródeł energii..
Obecnie we Włoszech realizowane są dwa programy badawcze – COPERNICUS UE (dotyczący ochrony zasobów Ziemi i nowych źródeł energii) i COPERNICUS Tutela (dotyczący nowoczesnych metod konserwacji i ochrony dziedzictwa kulturowego). Parco Archeologico del Colosseo z jego ogromnym gmachem Curia Iulia na Forum Romanum, gdzie realizowany jest drugi z wymienionych programów, jest idealnym miejscem dla tegorocznej inicjatywy polsko-włoskiej z udziałem Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Kopernika w Rzymie i Muzeum Galileusza we Florencji.
Wystawa i seminaria naukowe poświęcone Kopernikowi i tzw. rewolucji kopernikańskiej, która była kluczowym zwrotem w dziejach nauki i myśli ludzkiej, pomyślane są jako przestrzeń spotkań autora De revolutionibus z myślicielami starożytnymi, jak Pitagoras, Arystoteles i Ptolemeusz oraz wielkimi nowożytnymi uczonymi, jak Kepler, Galileusz i Newton.
CEL, MIEJSCE WYSTAWY
Cel główny: Projekt wpisuje się w obchody 550 rocznicy urodzin genialnego uczonego i ma za cel: 1/ukazanie jego postaci w świetle najnowszych badań; 2/prezentację pokłosia jego badań w kontekście nauki powszechnej (Kepler, Galileusz, Newton, Einstein) i polskiej (J. Śniadecki, L. Infeld, A. Wolszczan, A. Udalski); 3/ promocję osiągnięć polskiej nauki w obszarach jego szerokich zainteresowań (astronomia, matematyka, ekonomia, medycyna) poprzez seminaria, dokumenty filmowe, publikacje (broszury) popularnonaukowe; 4/ nadanie większego rozgłosu dziełom sztuki polskiej autorstwa – Matejki, Sosnowskiego, Gersona, Wyspiańskiego – które są znakomitymi przykładami wizualizacji wiekopomnego odkrycia Kopernika; 5/ prezentacja miejsc związanym z Kopernikiem w Polsce i Uniwersytetu Warszawskiego jako miejsca swoistego kultu wielkiego astronoma.
Miejsce realizacji: budynek Curia Iulia (niegdyś siedziba Senatu Republiki a później Cesarstwa Rzymskiego) na Forum Romanum, będącego częścią rozległego Parco Archeologico del Colosseo. Jest to kolejne wydarzenie (po Convegno Lanckoroński) organizowane przez Uniwersytet Warszawski we współpracy z tą placówką, która przyjmuje rocznie przeszło 22 mln zwiedzających
Uzasadnienie wyboru miejsca: 1/ W Wiecznym Mieście Kopernik prowadził wykłady z zakresu matematyki i astronomii, co znalazło odbicie w obrazach i rycinach. 2/Rzym jest miastem, w którym w 19 wieku polsko-włoskie kultywowanie pamięci o Koperniku było kultywowaniem osiągnięć polskiej nauki; 3/miały tu miejsce ważne uroczystości w 400 i 500-lecie urodzin Kopernika, do których, ponownie we współpracy polsko-włoskiej, nawiązujemy. Ponadto wspólne działania z Parco Archeologico del Colosseo otwierają perspektywę współpracy Wydziału Archeologii UW z tym ważnym kompleksem archeologicznym.
Uniwersytet Warszawski: Pamięć o Koperniku, jako symbolu uczoności, towarzyszyła powstawaniu Uniwersytetu Warszawskiego i rozwijaniu jego misji (projekty pomnika Kopernika w formie obelisku z 1810 i 1815 r.). Profesorowie tej uczelni wraz z Towarzystwem Przyjaciół Nauk ufundowali posąg genialnego astronoma w sercu Warszawy, autorstwa samego Thorvaldsena (1830), a dziś odgrywają znaczną rolę w badaniu Kosmosu i badaniu dawnych cywilizacji stosując najnowsze technologie. Leopold Infeld, jeden ze współpracowników A. Einsteina, a potem profesor fizyki na Uniwersytecie Warszawskim, był m.in. organizatorem Konferencji Grawitacyjnej w Warszawie w 1962 r. Ponadto wymienieni wcześniej artyści, których dzieła są obecnie eksponowane w Curia Iulia – Tomasz Oskar Sosnowski i Wojciech Gerson – są uczniami Szkoły Sztuk Pięknych blisko związanej z Uniwersytetem Warszawskim.
Prof. dr hab. Jerzy Miziołek
Pracownia Symboliki Światła i Archeologii Obrazu
We współpracy z dr Adamem Tyszkiewiczem
Czytaj więcej:
– La rivoluzione di Copernico in mostra al Foro Romano
