Z ogromnym smutkiem i żalem przyjęliśmy w naszej społeczności wiadomość, że 17 stycznia 2025 r. zmarł Profesor Janusz Krzysztof Kozłowski, światowej sławy archeolog, jeden z najwybitniejszych znawców najstarszych odcinków dziejów człowieka, nauczyciel akademicki.
Profesor urodził się w Krakowie 21 sierpnia 1936 r. Studia archeologiczne ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku 1957 u prof. Rudolfa Jamki (Stanowisko przemysłu płudzkiego w Grzybowej Górze w pow. starachowickim, opublikowane potem w „Przeglądzie Archeologicznym” 16/38, 1963, s. 55 – 4). Po magisterium studiował przez rok w Institut de Paléontologie Humaine w Paryżu. Doktoryzował się w roku 1961 pod kierunkiem tego samego promotora na podstawie tezy pt. Paleolit na Górnym Śląsku, wydanej następnie w formie książkowej (Wrocław, Warszawa, Kraków 1964). Stopień doktora habilitowanego uzyskał także na Uniwersytecie Jagiellońskim w roku 1967, przedstawiając wydaną wcześniej w Krakowie (1965) syntezę Studia nad zróżnicowaniem kulturowym w paleolicie górnym Europy środkowej. Nominację profesorską odebrał w roku 1976.
W trakcie swych licznych, obejmujących niemal cały świat, archeologicznych prac terenowych, badał lub współbadał stanowiska prehistoryczne w Bułgarii (Jaskinie Bacho-Kiro i Temnata), Grecji (m. in. Jaskinia Klisura), Egipcie (okolice Armant, Deir el Bahari, El Tarif), na Kubie, w Turcji (Karain), na Słowacji (Moravany). Nie sposób wymienić wszystkich podróży podejmowanych w celach studyjnych, poświęconych zapoznawaniu się i opracowywaniu kolekcji muzealnych.
W Polsce Profesor badał wykopaliskowo stanowiska w Grzybowej Górze pod Skarżyskiem Kamienną, Jaskini Raj pod Kielcami, Dzierżysławiu na Górnym Śląsku, a w samym Krakowie stanowiska przy ul. Spadzistej i ul. Księcia Józefa.
Zainteresowania swoje koncentrował przede wszystkim na problematyce starszej epoki kamienia, ze szczególnym akcentem na górny paleolit Europy, lecz także na młodszą epokę kamienia – neolit. Szczególnie zasłużył się dopracowaniem taksonomii kulturowej znalezisk z terenów byłego Związku Radzieckiego i Bałkanów, włączają je w spójny system kontynentalny („Pradzieje Europy od XL do IV tysiąclecia p.n.e., Warszawa 1975 – ze Stefanem Karolem Kozłowskim). Studia te uzupełniał o materiały bliskowschodnie (aż po Irak), co pozwoliło lepiej zrozumieć historię migrującego na północ kontynentu europejskiego wczesnego Homo sapiens. Dążenie do zespolenia prehistorii Wschodu i Południa Europy z Zachodem zaowocowało także monografią paleolitycznej sztuki Europy Wschodniej (L’art de la prehistoire en Europe orientale, Paris 1992), a dla mezolitu – opracowaniami dotyczącymi Bałkanów i Egei, m. in. Mesolithic/Neolithic Interactions in the Balkans and in the Middle Danube Basin, Oxford 2007 (z Markiem Nowakiem), czy The Mesolithic lithic industries of the eastern Adriatic zone, Folia Quaternaria 86, 2018, s. 191 – 215 (z Małgorzatą Kaczanowską).
Na kontynencie amerykańskim badał najwcześniejsze osadnictwo Antyli, oraz zajmował się studiami nad wczesnymi nawiązaniami syberyjsko-północnoamerykańskimi (Preceramic cultures in the Carribean, Kraków 1974).
Nadzwyczajną aktywność wykazywał na polu kongresowo-sympozjalnym, wszędzie tam, gdzie rozprawiano o epoce kamienia; organizował, uczestniczył, referował, dyskutował (Nicea, Bordeaux, New Mexico, Senaique, Warszawa, Kraków, Nitra, Sarajewo, Szolnok, Paryż, Wrocław, Łódź, Trento, Ferrara, Bagnoles, Dymaczewo, Ojców, Lublin, Karniowice, Budapeszt, Wrocław, Nove Vozohany, Niżny Hrabec, żeby wymienić tylko niektóre z najważniejszych spotkań, często wyznaczających kierunki dalszych badań).
Publikował wiele, jest to niemal 500 samodzielnych lub wspólnych z innymi autorami artykułów i książek, wśród których, prócz poprzednio wymienionych, największą uwagę zwracają: Epoka kamienia na ziemiach polskich”, Warszawa 1977 (ze Stefanem Karolem Kozłowskim), Il paleolithico. Uomo amliente e cultura, Mediolan 1987 (z Alberto Broglio), L’art de la préhistorique en Europe orientale, Paryż 1992, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), „Wielka Historia Polski”, T. I , Kraków 1998 (z Piotrem Kaczanowskim), Les habitats préhistoriques (z Rene Desbrosse’em), Paris 2001, Świat przed „rewolucją” neolityczną, „Wielka Historia Świata”, t. I, Kraków 2004. Oprócz tego współredagował periodyk „Archaeologia Interregionalis”, a także był członkiem zespołów redakcyjnych takich czasopism jak: „Geoarchaeology” (USA), „L’Anthropologie” (Francja), „Praehistoria” (Węgry), „Archaeology and Ethnology of Eurasia” (Rosja), „Prehistoire Europeene” (Belgia), „Mediterranean Archaeology and Archaeometry” (Grecja), „Eurasian Prehistory” (USA).
Prócz Uniwersytetu Jagiellońskiego wykładał na Harvard University (Cambridge), Collège de France, uniwersytetach Bordeaux I, w Liege, Brukseli, Gandawie.
Wszechstronne, na światowym poziomie osiągnięcia badawczo-publicystyczno-referatowo-wykładowe doczekały się międzynarodowego uznania w postaci m.in. doktoratu honoris causa Uniwersytetu w Bordeaux, piastowania funkcji: prezesa Union Académique Internationale, wiceprzewodniczącego International Council of Philosophy and Human Sciences UNESCO, członka Permanent Council of the Union Internationale des Sciences Prehistoriques et Protohistoriques, gdzie przewodniczył Komisji 8, honorowego członka British Prehistoric Society, członka-korespondenta Niemieckiego Instytutu Archeologicznego, członka Instituto Italiano de Preistoria e Protostoria, a w kraju – członka PAU, gdzie sprawował funkcję dyrektora Wydziału II.
Profesor promował kilkunastu doktorów, recenzował doktoraty, habilitacje i profesury.
Dla wielu pokoleń archeologów był niedoścignionym Mistrzem.
(na podstawie tekstu Stefan Karola Kozłowskiego,
Karol Szymczak)