Organizatorzy: Marcin Matera, Marcin Wagner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Forma sesji: stacjonarna, sala 2.10
Data: 17.03.2023 r. (piątek)
Sesja będzie dotyczyć badań ceramologicznych i szklarskich w basenie Morza Czarnego, przede wszystkim w jego wschodniej i północnej części. Chcielibyśmy, aby nasz sesja była wymianą naukowych spostrzeżeń badaczy z Polski, Ukrainy, czy Gruzji, zajmujacych się tą kategorią zabytków. Polscy archeolodzy są obecni w tej części antycznego świata od lat 60. XX wieku. W ostatnich latach badania archeologiczne były prowadzone w Ukrainie, Gruzji czy nawet Rosji, do niektórych miejsc dotarcie jest niemożliwe , a badania na terenach północnych wybrzeży Morza Czarnego stały się niemozliwe.
Szczegółowy program sesji tutaj.
Abstrakty:
Eliso Baghaturia-Kner (Vor- und Frühgeschichtliche Archäologie und Provinzialrömische Archäologie, Ludwig-Maximilians-Universität München, Germany)
Late antique Glass vessels in life context of population eastern Black Sea littoral: performance, function and modesty – online
When we look at the broader picture of glass vessels found in Colchis/Lazica and its surrounding during the 380-550 AD, we can actually contribute additional complimentary evidence which does not finds any of the historical documents. In Colchis/Lazica they come from notably important grave groups of 22 different sites that give an interesting insight to what is going on with these vessels. We have the whole spectrum of workshop-serving highly specialists product, representing the transparent glass of nine distinctive categories, various types and subtypes in deferent color and property. They are observed over the Black Sea littoral and Eastern Mediterranean. That is reasonable to assume certain workshops of Syria-Palestine, Egypt and Black Sea littoral. Some of their chronology is still open question that scholars are heavily discussing. From spectrum it is interesting what each individual case-type tells about its biography.
My particular interest is to understand how commodities were travelled; were the people were buying them; what was going economically; who are producers and consumers; what they tell about related global connections, areas and persons they finally landed on. Because transportation from distant areas is pretty a complex construction, and it is interesting that romans are getting into the picture in various ways. We have sort of trade in a way, but when the transporting directions are changes, we can see something serious is going there. In this context personal image of glass owners are essential to look in their social settings, to reconstruct the life of society and nuances that exactly fitting what I am looking for.
Aleksandra Deptuła (badaczka niezależna, Warszawa)
Funkcja i rola ceramiki lepionej ręcznie z grodziska Konsułowskoje
Położone na prawym brzegu Dniepru stanowisko Konsułowskoje, należące do grupy 14 zlokalizowanych w tym regionie grodzisk późno-scytyjskich było badane w latach 2016-2021 przez polsko-ukraińską ekspedycję. Największą część pozyskanego w trakcie tych badań materiału stanowiła ceramika lepiona ręcznie. Ta kategoria materiału ceramicznego obecna na terenie wszystkich antycznych stanowisk północnych wybrzeży Morza Czarnego, niesie wiele cennych informacji na temat życia codziennego ówczesnego społeczeństwa. Tematem mojego wystąpienia będzie funkcja i rola jaką naczynia lepione ręcznie pełniły na stanowisku Konsułowskoje. W swoim wystąpieniu spróbuję też przybliżyć rolę ceramiki lepionej ręcznie w próbie odpowiedzi na pytanie o atrybucję etniczną tego grodziska.
Krzysztof Domżalski (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk)
Naczynia African Red Slip ware w basenie czarnomorskim: import i wpływ na produkcję regionalną
Kwestia importu terra sigillata z Afryki Północnej na wybrzeża Morza Czarnego była przez wiele dziesięcioleci XX w. przedmiotem spekulacji i mylnych identyfikacji, prowadzących do powstania błędnego obrazu produkcji, handlu i wykorzystania tamże ceramiki stołowej najwyższej jakości w okresie późnoantycznym i wczesnobizantyjskim (IV – VII w. n.e.). Badania autora prowadzone w ostatnich latach na kilku stanowiskach archeologicznych, m.in. w Tanais, Tyritake, Olbii, Tropaeum Traiani, Pompeiopolis i Sebastopolis, pozwoliły ustalić zasięg obecności omawianej ceramiki i udział ilościowy tych naczyń wśród wyrobów pochodzących z innych wytwórni.
Chociaż rozprzestrzenienie ceramiki północnoafrykańskiej, pochodzącej z najbardziej zaawansowanych wówczas technologicznie ośrodków produkujących luksusowe naczynia stołowe, posiadających dostęp do efektywnej sieci dystrybucji drogą morską, było w regionie czarnomorskim znaczące, jej udział w rynku był, z racji oddalenia od wytwórców, bardzo ograniczony. Doskonała jakość omawianych naczyń powodowała jednak, że stawały się one inspiracją dla produkcji podobnych wyrobów w innych ośrodkach. Zjawisko to było dawno rozpoznane w basenie śródziemnomorskim, a najnowsze badania pokazują, że podobne procesy miały miejsce także nad Morzem Czarnym. Dotyczyły one zarówno naczyń Pontic Red Slip Ware, najbardziej popularnych w regionie czarnomorskim, przez cały okres ich wytwarzania, jak też innych, mniej poznanych wytwórni, lokalizowanych hipotetycznie także w północnej części Azji Mniejszej.
Nadiya A. Gavrylyuk, Mykola P. Tymchеnko
Handmade pottery from the ancient greek”s sites as an ethno-cultural indicator of the population
The article presents the results of a study of hand-made pottery from Borysтнenes (collection of V.V. Lapin), monuments of the chorae and a few finds of hand-made vessels from Scythian burials of the second half of the 7th – first half of the 5th centuries BCE. The collection of the handmade ceramics of the archaic era (the total number of studied 3669 fragments, classified – 1124 fragments) is distributed by periods in accordance with the new updated (Buiskikh 2019), dating of each of the studied by V.V. Lapin semi-dugouts and pits. In addition to the generally accepted comparative typological method (comparison with materials from other excavations from the territory of Borysтнenes; with materials from archaic settlements of the Berezansky estuary (Beikush, Bolshaya Chernomorka 2, Viktorovka 1, etc.), as well as with finds from archaic ancient necropolises and a few Scythian burials), the apparatus of statistical studies of average samples, methods of ethnographic research, petrographic methods, and other methods were used. As a result of this work a number of conclusions can be drawn:
- Changes in the set of the handmade pottery during three periods of the archaic are traced.
- A set of the handmade pottery, typical for each of the periods, has been identified
- The distribution of the handmade vessels by function is carried out and the qualitative and quantitative features of the handmade pottery complex of the steppe zone of the Northern Black Sea region are shown.
- Groups of the vessels of different origin are presented. The compositions of molded crockery of these groups are determined.
- Identified chronological and ethnic indicators in the group of archaic hand-made ceramics.
- The features of the ethnic and cultural-historical development of the composition of the population of the region as a whole and for each period are revealed.
- It is proposed, by analogy with the Eneolithic-Bronze Age, to consider the social formation, which is marked by the distribution areas of hand-made ceramics, as a “Cultural-historical unity of the North-Western and Northern Black Sea region, the Sea of Azov and Crimea” and to synchronize it with the ancient period of the Northern Black Sea region.
Inga Głuszek (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu), Jacek Michniewicz (Zakład Geologii Dynamicznej i Petrografii Stosowanej, Collegium Geologicum, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Produkcja lokalna ceramiki stołowej w ośrodkach greckich północnozachodniego wybrzeża Morza Czarnego na przykładzie znalezisk z Histrii. Ocena potencjału badawczego źródeł archeologicznych
Dyskusja na temat produkcji ceramiki w greckich poleis nad Morzem Czarnym, zwłaszcza zachodniego i północnego wybrzeża, jest dobrze ugruntowana w literaturze naukowej. Wątek produkcji lokalnej naczyń glinianych sygnalizowany jest zarówno w opracowaniach o charakterze szczegółowym dotyczących znaleziska z wybranego stanowiska archeologicznego jak i w bardziej syntetycznych opracowaniach odnoszących się do charakterystyki naczyń ceramicznych z określonego regionu. Szczególnie ciekawymi zagadnieniami dotyczącymi rozwoju lokalnego garncarstwa są zagadnienia związane z produkcją zdobionej ceramiki stołowej. W tym kontekście źródła z badań archeologicznych prowadzonych na terenie Histrii, takie jak piece garncarskie i znaleziska ceramiki stołowej, zostaną przeanalizowane jako argumenty przemawiające za produkcją ceramiki w tejże polis. Analiza ta dotyczy między innymi wybranych form naczyń o określonych cechach technologicznych, których występowanie i dystrybucja może wskazywać na produkcję w Histrii. Dane te zostaną skonfrontowane z hipotezami dotyczącymi produkcji ceramiki w innych miastach północnozachodniego wybrzeża Morza Czarnego, m.in. z Olbii Pontyjskiej.
Radosław Karasiewicz-Szczypiorski (Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej, Uniwersytet Warszawski), Małgorzata Daszkiewicz (ARCHEA Warszawa)
Produkcja ceramiki budowlanej przez rzymski garnizon w Apsaros. Wyniki badań stempli oraz analiz archeometrycznych
W ramach wystąpienia zostaną omówione wyniki badań ekspedycji polsko-gruzińskiej, kierowanej przez współautora prezentacji. Połączenie różnych warsztatów naukowych i metod badawczych pozwoliło znacząco poszerzyć naszą wiedzę na temat rzymskiej obecności wojskowej w Apsaros oraz aktywności budowlanej garnizonu. Dziś wiemy, że większość ceramiki budowlanej wytwarzano na miejscu. Możemy także wskazać oddziały odpowiedzialne za produkcję w miejscowych cegielniach.
Elena Klenina (Wydział Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
The Black Sea Type Amphorae of the 8th – 9th Centuries from Chersonesus Taurica: Typology and Analysis of the Regional Production
The Black Sea type amphora is a conditional term introduced in scholarly research by A. L. Jacobson and covers virtually all known types of amphorae dated the 8th – 9th centuries.
Three potteries manufacturing amphorae of this group have been found in the Chersonesus Taurica region: at the Pisochna Bay, on the western shore of the Quarantine Bay and on the northern shore of the Sevastopol Bay.
The pottery at the western walls of Chersonesus, near the pier of the Pisochna Bay, was specialized in the production of small amphorae with a grooved body and a round bottom. The second of the abovementioned Chersonesus workshops was manufacturing the so-called amphorae with zones of corrugation. These amphorae are made of well-mixed clay with inclusions of lime particles. The color of the clay varies from reddish-brown to greenish-gray. In the third pottery operating on the northern shore of the Sevastopol Bay, there were made several types of amphora, table ware, and kitchen vessels.
The amphorae are mainly vessels with a cylindrical grooved body and a round bottom, which are referred to the type I.1 according to the classification of Ryžov & Sedikova 1999. This pottery was manufacturing amphorae with small zones of corrugation, similar to those produced in the workshop No. 2. Despite the fact that no intact amphorae with zones of corrugation have been found so far, one can assume based on the materials from layers of the Chersonesus settlement that there were two types that differed in size. One of them had a height of 60–65 cm and a body diameter of 38–40 cm, while another was 43 cm high and had a body diameter of 30 cm.
The pottery No. 4, on the southern shore of the Crimean Peninsula, near the present-day village of Vasilyevka, was making round-bottom amphorae with zones of corrugation. Their height was 44 cm, the rim diameter was 7.6 cm, and the body diameter was 28 cm. The amphorae were made of brick-red dense clay with inclusions of chamotte and lime impregnations.
The third type is represented by amphorae having a short wide neck. These amphorae had up to 7 cm high neck and a neck finish diameter reaching 11 cm or more. One vessel of this group, in addition to the zones of corrugation, was decorated with a rough wavy line. These amphorae were made of brick-red loose clay with inclusions of chamotte and mica and small lime impregnations. The amphorae of this type are rare in Taurica. They have been found only in the settlement of the Saltovo-Mayaki culture in the Tau-Kipchak area, in closed complexes of the mid-7th – the first half of the 8th century.
Thus, the south shore pottery was operating within a relatively short period, in the 1st half of the 8th century. The materials from the archeological complexes give us reason to assume that the potteries of Chersonesus Taurica began to operate in the mid-8th century, with the peak of their activity dating back to the 9th century.
Paweł Lech (Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej, Uniwersytet Warszawski)
Reperacje hellenistycznych naczyń stołowych z Tanais oraz innych greckich miast północnych wybrzeży Morza Czarnego. Problem lokalny czy globalny?
W ostatnim dwudziestoleciu problematyka napraw antycznych naczyń ceramicznych stała się obiektem zainteresowania wielu badaczy. Studia nad tym zagadnieniem skupiają się najczęściej nad aspektami związanymi z technikami reperacji oraz nad kulturowym, historycznym i ekonomicznym aspektem występowania takiego zjawiska. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku badań świadectw napraw ceramiki pochodzącej ze stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na północnych wybrzeżach Morza Czarnego. Region ten, znajdujący się w znacznym oddaleniu od głównych ośrodków wytwórczych luksusowej, hellenistycznej ceramiki stołowej, jest wyjątkowo interesującym obszarem dla prowadzenia badań nad całym procesem napraw, a także łączącymi się z nim zjawiskami wtórnego wykorzystania naczyń oraz ich wydłużonego użytkowania. W poniższym referacie zostaną przedstawione przykłady napraw naczyń pochodzących z Tanais oraz z omawianego regionu. Zaprezentowane zostaną również dane statystyczne ukazujące zjawisko na tle znalezisk ceramiki stołowej, zwłaszcza hellenistycznej ceramiki reliefowej, pochodzącej z analogicznych stanowisk. Całość zostanie zestawiona z analizą historyczną i ekonomiczną, które to wspólnie powinny doprowadzić nas do odpowiedzi na pytanie, czy zjawisko napraw naczyń stołowych w hellenistycznych miastach północnych wybrzeży Morza Czarnego było problemem lokalnym czy też globalnym?
Natalia Lockley (Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej, Uniwersytet Warszawski)
Ceramika lokalna z rzymskiego fortu Apsaros – świadectwo kontaktów z mieszkańcami wybrzeża Kolchidy z armią rzymską?
Systematyczne badania archeologiczne trwające na stanowisku Apsaros od 1995 r. dostarczyły dużą ilość zabytków ruchomych, z których najliczniej reprezentowane są fragmenty naczyń ceramicznych. Znaczna część tego zbioru związana jest z okresem funkcjonowania fortu w I-III w. n.e. Oprócz importowanego materiału ceramicznego (amfory, terra sigillata) większość stanowią fragmenty naczyń produkowanych lokalnie (amfory tzw. kolchidzkie, naczynia stołowe i naczynia kuchenne). Niestety do chwili obecnej nie podjęto próby syntetycznego i całościowego opracowania materiału ceramicznego lokalnego.
Prezentowane wyniki badań mają na celu omówienie wstępnych obserwacji i ustaleń na temat ceramiki lokalnej odkrytej podczas badań w forcie Apsaros, przede wszystkim z terenu tzw. „pretorium”. Istotnym elementem planowanego referatu będzie próba wyjaśnienia wzajemnych relacji pomiędzy załogą fortu i okolicznymi mieszkańcami. Otwartym bowiem pozostaje pytanie, kto zajmował się produkcją ceramiki -ludność z osady przyfortowej, czy rzemieślnicy z pobliskich osad?
Marcin Matera (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
O dwóch znaleziskach z Tanais, czyli o imitacjach amfor rodyjskich
W trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych w Tanais odkryto dwa zabytki stanowiące przykłady nieznanych wcześniej z terenu miasta i jego nekropoli imitacji amfor rodyjskich. Jednym z nich jest odkryta w roku 2012 w grobie nr 584 zachowana w całości amfora. Drugi z przykładów stanowi anepigraficzny stempel odkryty w roku 2017 w wykopie XXV. Najprawdopodobniej tego typu imitacje amfor produkowanych w centrach cywilizacji antycznej wytwarzane były przez plemiona geto-dackie. Transportowane w nich wino lokalnej produkcji służyło głównie dla zaspokojenia potrzeb regionalnego rynku i miejscowej ludności. Potwierdza to fakt, że znaleziska z Tanais stanowią drugi przypadek, gdy imitacje amfor rodyjskich odkryte zostały na terenie antycznego miasta.
Marcin Wagner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
O pewnym małym zagadkowym fragmencie pucharka z Gonio Apsaros w Gruzji
O znalezionym fragmencie niewielkiego naczynia szklanego możemy powiedzieć niby niewiele. Szkło bezbarwne, przezroczyste zdobione reliefem w postaci wypukłych linii pod różnym kątem. Szkła reliefowe były popularne w I w. n.e. Interesujący nas fragment został znaleziony podczas ostatniego sezonu badawczego w Gonio Apsaros w Gruzji. Opisany, sfotografowany i narysowany trafił z powrotem do pudełka z innymi fragmentami. Ot co, kolejny fragment naczynka z dekoracją reliefową, ale co przedstawia? Skąd pochodzi? Odpowiedź znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie, gdzie w gablocie na Galerii Starożytnej stoi pucharek z analogiczną dekoracją.