Badania Archeologiczne

Stanowisko archeologiczne Akrai (łac. Acrae) zlokalizowane jest po płd.-zach. stronie współczesnego miasta Palazzolo Acreide, na jednym ze wzgórz  pasma Hybla, zwanym Acremonte.
Zgodnie z przekazem Tukidydesa, Akrai zostało założone ok. 664/663 r. p.n.e. przez osadników  z Syrakuz. Ośrodek miejski, ze względu na strategiczne położenie, miał pełnić rolę strażnika terytoriów syrakuzańskich. Jak pisze Liwiusz, w trakcie II wojny punickiej w mieście miała schronić się syrakuzańska armia uciekająca przed konsulem Marcellusem. W wyniku upadku Syrakuz miasto weszło w obręb  rzymskiej prowincji. Akrai jako ośrodek funkcjonowało aż do okresu późnej starożytności.

Na terenie miasta odkryte i zlokalizowane zostały  typowe obiekty antycznej architektury miejskiej. Najstarsza budowla to dorycka świątynia dedykowana Afrodycie, założona w połowie VI w. p.n.e., sto lat po ufundowaniu miasta. W Akrai znajduje się także niewielki teatr – wzniesiony w poł. III w. p.n.e., pierwotnie w typie greckim, przebudowany w czasach rzymskich. Z tego samego okresu pochodzi również bouleuterion i thesmophorion.
W mieście znajdują się kamieniołomy, które z biegiem czasu, już od poł. III w. p.n.e., zaczęto wykorzystywać jako nekropole. Jedynym z ciekawszych zabytków odkrytych w kamieniołomach w Akrai jest relief ze sceną libacji znaleziony na jednej ze ścian skalnych prowadzących do katakumb.

Od 2009 r. prace badawcze w obrębie starożytnego miasta Akrai prowadzone są z ramienia  Uniwersytetu Warszawskiego, na podstawie umowy o współpracy z Polo Regionale di Siracusa per i siti e i musei archeologici w Syrakuzach. Na samym początku przeprowadzono serie prac nieinwazyjnych: pomiary geodezyjne, geofizyczne, wykonano zdjęcia z powietrza. Wokół miasta prowadzone były także badania powierzchniowe.

Badania wykopaliskowe zainaugurowane w 2011 r. trwają do dnia dzisiejszego i skoncentrowane są na  odsłanianiu pozostałości domów hellenistyczno-rzymskich oraz śladów działalności produkcyjno-gospodarczej w późnym antyku.

Międzynarodowy zespół specjalistów bada każdy element kultury materialnej. Multidyscyplinarne badania angażują również metody archeometryczne, wśród których należy wymienić analizy archeobotaniczne, lipidowe, izotopowe czy petrograficzne. Specjalistyczne metody służą rekonstrukcji antycznego krajobrazu oraz diety mieszkańców miasta w starożytności. Wyniki badań są publikowane regularnie pod postacią monografii oraz licznych czasopismach naukowych przez członków ekspedycji.

Aktualnie badania prowadzone są w ramach projektu „Na rubieżach Syrakuz. Multidyscyplinarne studia nad starożytnym ośrodkiem Akrai/Acrae, południowo-wschodnia Sycylia, Włochy”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (UMO-2016/21/B/HS3/00026) oraz pod patronatem American Numismatic Society.

Misja wspierana jest również przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu 4815/E-343/SPUB/2018/1.

                
                

Więcej informacji na:
www.akrai.uw.edu.pl
https://pl.wikipedia.org/wiki/Palazzolo_Acreide

Kierownik badań: dr Sławomir Rzepka
Miejsce badań: Tell el-Retaba, Wadi Toumilat, Egipt
Charakter stanowiska: twierdza ramessydzka i późniejsza osada
Datowanie: Średnie Państwo – Okres Ptolemejski

Tell el-Retaba – egipska twierdza w Wadi Toumilat

Tell el-Retaba leży w strategicznym punkcie, w środkowej części Wadi Toumilat, przez którą prowadził ważny szlak łączący Egipt z Syropalestyną. Miejsce to wielu badaczy identyfikuje z biblijnym Pitom. Co najmniej od czasów XVIII dynastii istniała w tym miejscu twierdza (osadnictwo wcześniejsze sugerują powierzchniowe znaleziska ceramiki z czasów Średniego Państwa). W Okresie Późnym miejsce to straciło na znaczeniu na rzecz pobliskiego Tell el-Maskhuta, osadnictwo trwało jednak po Okres Ptolemejski.
W kwietniu 2007 roku prace na stanowisku rozpoczęła Tell el-Retaba Archaeological Mission, działająca z ramienia Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, we współpracy ze słowacką Aigyptos Foundation. Przeprowadzono badania powierzchniowe (w tym prospekcję geofizyczną), od roku 2008 trwają badana wykopaliskowe. W pracach uczestniczy dr hab. Anna Wodzińska.

Kierownik badań: prof. dr hab. Piotr Bieliński (Polish Centre of Mediterranean Archaeology, University of Warsaw)
Miejsce badań: Tell Arbid, północno-wschodnia Syria (dorzecze Chaburu).
Charakter stanowiska: miasto, stanowisko wielokulturowe.
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej
Datowanie: III–I tysiąclecie p.n.e.
Więcej informacji: Polish-Syrian Archaeological Expedition to Tell Arbid

Tell Arbid – badania w północnej Mezopotamii
Badania były prowadzone w latach 1996–2010 przez pracowników Wydziału Archeologii w ramach struktury CAŚ.

Stanowisko jest „tellem”, co jest arabskim terminem określającym wzgórze ruin; składają się na nie duży tell główny – z tzw. cytadelą oraz dolnym miastem i cztery mniejsze telle satelitarne. Badane są głównie pozostałości datowane na okres od III do I tysiąclecia p.n.e. Jak dotąd nie jest znana starożytna nazwa stanowiska – współczesna nazwa – „Arbid”, to arabskie określenie czarnego węża.
Największy zasięg stanowisko miało w pierwszej połowie III tysiąclecia p.n.e. (okres tak zwanej kultury Niniwa 5 i okres wczesnodynastyczny III). Tell Arbid było wówczas dużym miastem z gęstą siatką zabudowy mieszkalnej a także budowlami reprezentacyjnymi, związanymi z działalnością o charakterze oficjalnym. W tym okresie był to prawdopodobnie jeden ze znaczących ośrodków miejskich północnej Mezopotamii.
Osadnictwo było kontynuowane także w drugiej połowie III tysiąclecia p.n.e. (w okresie akadyjskim). Pod koniec tego tysiąclecia na tellu zaszły jednak poważne zmiany, z tego okresu są znane jak dotąd tylko nieliczne pozostałości architektoniczne. Znaleziono natomiast kilka bogatych pochówków dziecięcych wyposażonych w liczne metalowe ozdoby (wyposażenie jednego z grobów na zdjęciu).
W II tysiącleciu p.n.e. – w okresie gdy na południu Mezopotamii panowała dynastia Hammurabiego a Asyrią władał Szamsziadad I, zasięg osadnictwa na Tell Arbid zdecydowanie skurczył się, zmienił się też jego charakter. Nie było już gęstej zabudowy miejskiej, ale luźne skupiska domów i instalacji gospodarczych (tzw. okres ceramiki chaburskiej). Zabudowie towarzyszyły groby i grobowce mieszkańców osiedla. Z kolejnego okresu, gdy Tell Arbid stało się częścią państwa mitannijskiego (druga połowa II tysiąclecia p.n.e.), pochodzi znalezisko dwóch wspaniałych grobowców. W każdym z nich pochowano dorosłą kobietę, a wraz z nimi złożono do grobów piękną i cenną biżuterię (przykład na zdjęciu), bogate zestawy naczyń, skaraboidy a także liczne dary w postaci ofiary z różnych gatunków zwierząt.
Pozostałości z I tysiąclecia p.n.e. (przede wszystkim z okresu nowobabilońskiego) to głównie domy mieszkalne – zachowały się one tylko w nielicznych miejscach stanowiska.
Tell Arbid zasiedlone było przez pewien czas także w okresie hellenistycznym (do ok. II w. n.e.). Pozostałości hellenistyczne odkryte zostały jedynie w dwóch sektorach wykopaliskowych. W tym okresie Arbid był prawdopodobnie tylko osadą zamieszkaną przez niewielką populację, solidnie zbudowane domostwa, kilka bogato wyposażonych grobów i inne drobne znaleziska wskazują jednakże, że mieszkańcy tej osady należeć musieli do zamożnych posiadaczy ziemskich.

Kierownik badań: dr Marcin Matera
Miejsce badań: Tanais, Miasnikowski rejon, Obwód rostowski, północne wybrzeże M. Azowskiego, Rosja.
Charakter stanowiska: miasto antyczne, kolonia grecka
Instytucje uczestniczące w badaniach: Muzeum-Rezerwat „Tanais”, Instytut Archeologii UW, Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej UW
Datowanie: III w. pne. – III w. ne.
Projekt/finansowanie: Aktualnie badania prowadzone są w ramach projektu „Hellenistyczna zabudowa Tanais – fortyfikacje i przyległy teren miejski. Kontynuacja badań”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (2016/21/B/HS3/03423).

Opis badań:
Badania archeologiczne w Tanais rozpoczęły się w roku 1853. Ekspedycja Uniwersytetu Warszawskiego pracuje na stanowisku od 1995 roku. Badania ekspedycji Uniwersytetu Warszawskiego początkowo prowadzone były na terenie zachodniej nekropoli miasta. W roku 1999 rozpoczęto prace badawcze w wykopie XXV położonym w zachodniej części Tanais. W trakcie 20 kampanii wykopaliskowych udało się odsłonić fragment fortyfikacji i wewnętrznej zabudowy miasta. Jednym z najważniejszych odkryć jest rów obronny i wiodący przez niego do bramy miejskiej drewniano-kamienny most. Konstrukcja mostu jest unikalna i nie znajduje analogii w całym świecie kultury antycznej. Do systemu fortyfikacji należały także kamienne mury obronne wraz z murem czołowym tzw. protejchizmą. Archeolodzy z Uniwesytetu Warszawskiego odkryli także bramę miejską. Ponadto odsłonięty został fragment wewnętrznej zabudowy miasta wraz z siatką ulic. Najciekawsze ustalenia związane z zabudową zachodniej części Tanais dokonane zostały w trakcie kilku ostatnich sezonów wykopaliskowych. Udało się zarejestrować fazę przebudowy datowaną na I w. n.e. Do tej pory uważano, że Tanais zachodnie funkcjonowało jedynie do momentu zniszczenia miasta pod koniec I w. p.n.e. przez króla Bosporu Polemona I.

Kierownik badań: Prof. Karol Myśliwiec
Miejsce badań: Saqqara, Egipt.
Charakter stanowiska: cmentarzysko.
Datowanie: okres Starego Państwa.

Saqqara – nekropola na zachód od piramidy Dżesera
Wykopaliska, kierowane są przez prof. Karola Myśliwca, udział w nich bierze dr Kamil Kuraszkiewicz. Są one prowadzone na terenie nekropoli urzędników z czasów późnego Starego Państwa, łączącej się ze strukturami wcześniejszymi i ponownie użytkowanej w schyłkowym okresie historii Egiptu faraońskiego. Prace wykopaliskowe są prowadzone równolegle z pracami dokumentacyjnymi i konserwatorskimi.

Miejsce badań: Ptolemais (Tolmeita), Cyrenajka, Libia
Kierownik badań: dr Piotr Jaworski
Charakter stanowiska: miasto antyczne
Datowanie: III w. p.n.e. – VII w. n.e.
Więcej informacji:
http://ptolemais.uw.edu.pl/wstep/

Kierownik badań: Prof. Barbara Kaim
Miejsce badań: stanowisko Mele Hairam w oazie Sarachs w południowym Turkmenistanie
Charakter stanowiska: zoroastryjska świątynia ognia
Datowanie: okres sasanidzki (II-VII w. n.e.)

Zoroastryjska świątynia ognia w Mele Hairam
Badania wykopaliskowe w Mele Hairam od 1997 roku prowadzą pracownicy Zakładu Archeologii Bliskiego Wschodu IA UW pod kierunkiem dr hab. Barbary Kaim we współpracy z Ministerstwem Kultury Turkmenistanu. Badania wykopaliskowe oraz prace konserwatorskie są finansowane ze środków Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, dotacji JM Rektora UW oraz prywatnych sponsorów: linie lotnicze Aero Svit, Molex.

Zespół świątynny składa się z 6 pomieszczeń. Główna sala na planie zbliżonym do kwadratu, z klepsydrowatym ołtarzem ognia pośrodku, poprzedzona jest pomieszczeniem wejściowym typu aivan, którego ściany pokrywają malowidła z przedstawieniami figuralnymi. W tym pomieszczeniu znaleziono trzy gliniane podia z dekoracją palmetową wykonaną w stiuku. W pomieszczeniu znajdującym się na zachód od głównej sali, odsłonięto mniejszy ołtarz ognia, zaś w pomieszczeniu, do którego prowadzi otwór przejściowy umieszczony pośrodku ściany północnej głównej sali znajduje się dobrze zachowany piec do przechowywania świętego żaru.

W kolejnych sezonach wykopaliskowych prace będą skupione na odsłonięciu bramy prowadzącej do całego zespołu oraz pomieszczeń pomocniczych.

Kierownik badań: Prof. Włodzimierz Godlewski i dr Mahmoud el Tayeb
Miejsce badań: Zuma, Merowe el Sheriq i Tanqasi, Sudan
Charakter stanowiska: fortyfikacje i nekropole z tumulusami (kurhanami)
Datowanie: IV – VI wiek

Makuria (Program MtoM) – fortyfikacje i nekropole w regionie Karima (Kurajma), Sudan
Program Wczesna Makuria jest próbą ustalenia regionu, w którym po rozpadzie królestwa meroickiego (połowa IV wieku) powstaje królestwo Makurii, jest także próbą ustalenia w jaki sposób społeczność meroicka przekształciła się w społeczność makurycką i jaka była rola ludności napływowej – plemion Noba. Badania obejmują cmentarze oraz ufortyfikowane osiedla. Program jest realizowany w ramach prac Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Kairze na terenach zagrożonych budową tamy na IV katarakcie.

Kierownik badań: Prof. Tadeusz Sarnowski
Miejsce badań: okolice Sewastopola (Ukraina)
Charakter stanowiska: terytorium wiejskie Chersonezu Taurydzkiego
Datowanie: okres rzymski

Krym – kolonia grecka Chersonez Taurydzki
Po ukończeniu projektu „Strażnice rzymskie na pograniczu państwa chersoneskiego”, realizowanego pod wspólnym kierunkiem prof. T. Sarnowskiego i dr R. Karasiewicza-Szczypiorskiego, rozpoczęliśmy badania śladów starożytnego osadnictwa w obrębie wiejskiego zaplecza (chora) Chersonezu. Badania mają charakter interdyscyplinarny i obejmują: studia archiwalne, pozyskiwanie i analiza danych pochodzących ze zdjęć satelitarnych, lotniczych i zrobionych na niższych wysokościach z latawca, geodezyjne zdjęcia terenu, tradycyjne badania powierzchniowe, prospekcja geofizyczna, wykopaliska, analizy zwierzęcych resztek kostnych, pyłków, makro- i mikroszczątkow roślinnych. Na powierzchni około 5 km2 dokumentujemy i częściowo odsłaniamy w mikroregionie Wąwozu Jucharina (południowa część Półwyspu Heraklejskiego na południowo-zachodnim Krymie) narażone na szybkie zniszczenie przez działalność budowlaną gospodarstwa rolnicze z okresu III w. p.n.e. – IV w. n.e., wodociągi, drogi, wieże mieszkalne, obiekty gospodarcze, wytwórnie wina, studnie i cysterny.

Kierownik badań: Dr Zbigniew Szafrański
Miejsce badań: Luksor, Gurna (Egipt)
Charakter stanowiska: świątynia z okresu XVIII dynastii

Świątynia królowej Hatszepsut w Deir El-Bahari
Prace prowadzone z ramienia Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Kairze przy współudziale pracowników Zakładu. Dr Mirosław Barwik (zastępca kierownika misji) przygotowuje publikację Kompleksu Kultu Królewskiego oraz projekt rekonstrukcji tego zespołu, położonego w południowej części górnego tarasu świątyni. Zespół ten był miejscem, gdzie celebrowano rytuał kultu pośmiertnego królowej oraz jej ojca Tutmozisa I.
W marcu 2002 roku miała miejsce ceremonia oficjalnego otwarcia górnego tarasu świątyni przez prezydenta Egiptu Mohammeda Hosni Mubaraka.