Badania Archeologiczne

Kierownik badań: Prof. dr hab. Karol Szymczak
Miejsce badań: Uzbekistan, wilajet Taszkencki, okręg Ahangaran
Kraj: Uzbekistan
Instytucje uczestniczące w badaniach: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Archeologii i Etnografii, Rosyjskiej Akademii Nauk w Nowosybirsku, Instytut Badań Archeologicznych Uzbeckiej Akademii Nauk w Samarkandzie
Charakter stanowiska: stanowisko otwarte, lessowe
Opis badań:
Stanowisko Ertash Sai 1 położone jest w Uzbekistanie na zachodnich przedgórzach Tien Szanu w masywie Gór Czatkalskich na lewym brzegu górskiego strumienia uchodzącego do doliny Ahangaran. Stanowisko odkryte zostało w 2018r. podczas badań powierzchniowych polsko-rosyjską-uzbecką ekspedycji archeologicznej, która równolegle prowadziła w tym czasie badania w położonej kilkanaście kilometrów na zachód dolinie Katta Sai („sai” w języku uzbeckim oznacza wąwóz/dolinę).

Stanowisko leży na wysokości 1350m.n.p.m. u zbiegu dwóch wąwozów górskich na niewielkim wypłaszczeniu pokrytym osadami lessowymi. Pierwsze zabytki kamienne znaleziono na drodze wcinającej się w strome zbocze cypla. Wskazywały one na to, iż mamy do czynienia ze śladami obozowiska paleolitycznych łowców sprzed ponad 35 tysięcy lat. Aby sprawdzić, czy stanowisko jest całkowicie zniszczone, czy też jest jeszcze szansa na znalezienie zabytków w oryginalnych warstwach, otworzono wykopy sondażowe. Wykopy pozwoliły na uchwycenie, nienaruszonego układu warstw, w tym jednej zawierającej zabytki kamienne. Stanowisko nie jest zatem całkowicie zniszczone i daje nadzieje, na odkrycie śladów obozowiska lub miejsca produkcji narzędzi kamiennych, analogicznych do tych znalezionych na stanowiskach Katta Sai 1 i 2.
W 2019 roku misja archeologiczna planuje rozpoczęcie na tym stanowisku badań stacjonarnych i otwarcie większych wykopów, w celu zlokalizowania miejsc koncentracji zabytków i ustalenia, czy nie podlegały one w trakcie zalegania w ziemi jakimkolwiek przemieszczeniom. Problem erozji i przemieszczania się zabytków w warstwach, towarzyszy każdemu archeologowi prowadzącemu badania wykopaliskowe w terenach górskich. Rzeźba gór jest bardzo dynamiczna (ulega ciągłym zmianom) ze względu na zachodzące tam gwałtowne zjawiska meteorologiczne. Z tego względu bardzo ważna jest współpraca z geologami, którzy na podstawie analizy próbek ziemi, mogą określić nie tylko jej wiek, ale też wychwycić zmiany klimatyczne oraz ewentualne ślady procesów erozyjnych

Projekt/finansowanie:
Multidyscyplinarne studia mikroregionalne nad środkowym paleolitem południowo-zachodniej części Gór Czatkalskich (zachodnie przedgórze Tien Szanu, Uzbekistan)/
Multidisciplinary microregional studies of the Middle Palaeolithic in the south-western Chatkal Range (western Tian Shan piedmonts, Uzbekistan); Narodowe Centrum Nauki, projekt OPUS: Grant nr 2017/25/B/HS3/00520

Kierownik badań: Prof. dr hab. Karol Szymczak
Miejsce badań: Katta Sai 1 i 2, Uzbekistan, wilajet Taszkencki, okręg Ahangaran
Kraj: Uzbekistan
Instytucje uczestniczące w badaniach: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Archeologii i Etnografii, Rosyjskiej Akademii Nauk w Nowosybirsku, Instytut Badań Archeologicznych Uzbeckiej Akademii Nauk w Samarkandzie
Charakter stanowiska: stanowisko otwarte, lessowe
Opis badań:
Stanowiska Katta Sai 1i 2 położone są w Uzbekistanie na zachodnich przedgórzach Tien Szanu w masywie Gór Czatkalskich u zbiegu dwóch dolin górskich Katta Sai i Dukent Sai uchodzących do doliny Ahangaran. Znajdują się na wysokości 1350 i 1430 m.n.p.m. na SW i NE końcach niewielkiego wzniesienia pokrytego osadami lessowymi.

Badania na stanowiskach prowadzone były przez polsko-rosyjsko-uzbecką ekspedycję archeologiczną w latach 2013-2018.

W tym czasie na stanowisku Katta Sai 1 przebadano 36m2 stanowiska, odkrywając ponad 1000 zabytków kamiennych stanowiących ślady obozowiska sprzed 40 tysięcy lat.

Na stanowisku nie znaleziono żadnych kości zwierzęcych, które z pewnością uległy rozpadowi w trakcie przebywania w warstwie lessu o niekorzystnych parametrach geochemicznych. Brak kości zwierzęcych uniemożliwia analizę diety lub preferencji łowieckich analizowanych grup ludzkich.

Świetnie zachowanym zabytkom kamiennym towarzyszyły natomiast muszle mięczaków, których obecność pozwoliła określić dokładne datowanie stanowiska przy użyciu datowania radiowęglowego (C14), oraz metody uranowo-torowej. Zastosowanie metody uranowo-torowej pozwoliło uzyskać jedynie datę minimalną próbki ze względu na zawyżone naturalne wartości uranu w próbce związane z obecnością uranu w okolicznych skałach (w bezpośrednim sąsiedztwie rejonu badań znajdują się czynne oraz zamknięte już kopalnie uranu). Natomiast analiza gatunkowa muszli mięczaków pozwoliła na rekonstrukcję klimatu i warunków środowiska panującego w trakcie zamieszkiwania tego obszaru przez paleolitycznych łowców. Warunki klimatyczne były wówczas bardzo zbliżone do tych obserwowanych dzisiaj.

Na stanowisku, które znajduje się około 100 m nad dnem dzisiejszej doliny, odkryto głównie odpady z produkcji narzędzi kamiennych, oraz formy nieudane i złamane, co wskazuje, na to, iż stanowisko pełniło rolę warsztatu do produkcji narzędzi, głównie tzw. ostrzy lewaluaskich, czyli trójkątnych odłupków, mogących służyć jako groty włóczni. Narzędzia wytwarzane były z otoczaków rzecznych zbieranych z dna doliny. Analiza surowca kamiennego pokazała, że do produkcji narzędzi wybierano tylko skały o najlepszej łupliwości. Nadal jednak wytworzenie trójkątnych ostrzy z okrągłych brył otoczaków, przy słabej jakości dostępnego surowca, wymagało bardzo dużo umiejętności i determinacji. Zachowanie to świadczy z jednej strony o dużym przywiązaniu do przyjętych sposobów wytwarzania narzędzi, nawet przy braku dobrej jakości surowca, z drugiej zaś o dużym oportunizmie tej grupy ludzi, gdyż dużo lepszej jakości surowiec- krzemień dostępny jest w promieniu 20 kilometrów od stanowiska.

Stanowisko Katta Sai 2 położone jest około 500m od stanowiska Kata Sai 1. Z miejsca prowadzonych badań roztacza się bardzo dobry widok na wąwóz Kata Sai.

Już pierwszy wykop sondażowy dostarczył kilkunastu zabytków kamiennych leżących w obrębie warstw lessowych. Kontynuowane w latach 2015-2018 badania wykopaliskowe pozwoliły na odkrycie ponad 300 zabytków kamiennych leżących w dwóch warstwach. Stanowią one świadectwo najprawdopodobniej dwóch odrębnych śladów osadniczych.

Oba zespoły zabytków, zarówno górny, jak i liczniejszy dolny mają silne analogie do zespołu znalezionego na stanowisku Katta Sai 1. Jednocześnie na stanowisku Katta Sai 2 znaleziono liczne skończone formy ostrzy lewaluaskich oraz innych narzędzi, przy mniejszym udziale odpadów z ich produkcji. Stanowisko to należy zatem interpretować jako ślad obozowiska, w przeciwieństwie do stanowiska Katta Sai 1, które pełniło raczej funkcję miejsca produkcji narzędzi.

Otrzymane wyniki datowań termoluminescencyjnych (TL) i radiowęglowych (C14) wskazują, iż mamy w tym przypadku do czynienia z niemal równoczasowym użytkowaniem obu stanowisk przypadających na okres około 40 tysięcy lat temu.

Pytaniem pozostaje, jaki gatunek człowieka jest twórcą znalezionych zabytków. Z badań innych ekspedycji wiemy, iż obszar Azji Centralnej i Ałtaju był w tym okresie zamieszkiwany przez trzy odrębne populacje ludzi: ludzi współczesnych, neandertalczyków i tzw. denisowczyków. W położonej kilkadziesiąt kilometrów na północ jaskini Obi-Rakhmat znaleziono szczątki ludzkie mające cechy człowieka współczesnego. Towarzyszące tym szczątkom narzędzia, różniły się jednak pod względem formy i techniki ich wytwarzania, od tych znalezionych w Katta Sai 1 i 2. Jedynie odkrycie szczątków ludzkich towarzyszących tego typu zespołom zabytków, pozwoliłoby rozwiać pojawiające się wątpliwości.

Projekt/finansowanie:
Trzy gatunki człowieka w Środkowym i Górnym Paleolicie w Azji Centralnej – perspektywa archeologiczna/ Three human species in Middle/Upper Palaeolithic transition of Central Asia – archaeological perspective; Narodowe Centrum Nauki, projekt OPUS: Grant nr 2011/03/B/HS3/00473

Multidyscyplinarne studia mikroregionalne nad środkowym paleolitem południowo-zachodniej części Gór Czatkalskich (zachodnie przedgórze Tien Szanu, Uzbekistan)/
Multidisciplinary microregional studies of the Middle Palaeolithic in the south-western Chatkal Range (western Tian Shan piedmonts, Uzbekistan); Narodowe Centrum Nauki, projekt OPUS: Grant nr 2017/25/B/HS3/00520

Projekt Uniwersytetu Warszawskiego i Uniwersytetu w Amsterdamie:

„Przekrój przez wieki: kościół pw. Panny Marii w Deir -al Surian – zintegrowana analiza architektury, malarstwa i inskrypcji”, finansowany z grantu NCN (2015/18/M/HS3/00621).

Kierownik badań: dr Karel Innemée i dr Dobrochna Zielińska (IA UW)
Miejsce badań: Klasztor Syryjczyków (Derir al-Surian), Wadi Natrun, Egipt
Charakter stanowiska: kościół klasztorny
Datowanie: VII -XXI wiek.

Celem niniejszego projektu jest rekonstrukcja faz rozwoju kościoła klasztornego pw. Panny Marii w Klasztorze Syryjczyków (Deir al-Surian) w Egipcie, w okresie od VII wieku do czasów współczesnych. W tym czasie budynek kościelny był wielokrotnie przebudowywany, a jego wnętrze, częściowo z tego powodu, przemalowywane. Dwa ważne momenty w rozwoju klasztoru miały miejsce w X i XIII wieku, kiedy klasztor zamieszkiwali mnisi syryjscy. Ich obecność miała istotny wpływ na kulturę monastyczną Egiptu, co jest również (w szczególności) celem badań.

Odkryta oryginalna struktura ścian pozwala zarówno na ustalenie zmian w strukturze architektonicznej obiektu, jak i na identyfikację oraz ustalenie stratygrafii malowideł i inskrypcji. Ustalenia te rzucają nowe światło na rozwój architektoniczny budynku oraz historię jego dekoracji, prowadząc do konkluzji na temat jego wykorzystania i zachodzących w nim zmian. Ikonografia malowideł jest analizowana na podstawie tekstów (zarówno towarzyszących inskrypcji, jak i tekstów liturgicznych, patrystycznych oraz innych źródeł pisanych) oraz analogii znanych z malarstwa tego okresu. Projekt jest w założeniu multidyscyplinarny, gdyż łączy badania nad architekturą, ikonografią malarstwa, epigrafiką i liturgią. Z tego względu do udziału w nim zaproszono uznanych specjalistów ze wszystkich tych dziedzin. Efektem tego jest nawiązanie współpracy pomiędzy Uniwersytetem w Amsterdamie a Uniwersytetem Warszawskim. Strona holenderska współpracuje ponadto w tym projekcie z uczelniami w Stanach Zjednoczonych (Duke), Belgii (Louvain-la-Neuve) i Niemczech (Bonn).

Więcej o projekcie:

http://deiralsurian.uw.edu.pl/

Kierownik badań: dr hab. Miłosz Giersz
Miejsce badań: Huarmey
Kraj: Peru
Instytucje uczestniczące w badaniach: IAUW, PUCP, NGS, APPEA
Charakter stanowiska: osada, miejsce kultu, cmentarzysko, okres Imperium Wari (600 – 1050 n.e.).

Opis badań:
XII wieków temu, na peruwiańskiej pustyni nad brzegami Pacyfiku, na dalekich rubieżach pierwszego imperium prekolumbijskich Andów nazywanego przez archeologów terminem Wari, pojawił się nowy ośrodek władzy ze stolicą w Castillo de Huarmey. Tamtejsi władcy, na wiele wieków przed powstaniem państwa Inków, rozwinęli unikalną kulturę, która stworzyła niepowtarzalne dzieła architektury i sztuki. Castillo de Haurmey stało się też jedną z najbogatszych nekropoli elit imperium Wari.

Dolina Huarmey, położona w regionie Ancash, około 300 km na północ od stolicy Peru, Limy, to jedna z wielu dolin rzecznych na pustynnym wybrzeżu Pacyfiku. To w tej spokojnej oazie, ponad 1000 lat temu, lud Wari założył nowy ośrodek władzy. Castillo de Huarmey, położone 1 km na wschód od dzisiejszej stolicy prowincji Huarmey, zajmuje powierzchnię 45 ha. Główną jego częścią jest monumentalnych rozmiarów pałac i górująca nad nim królewska nekropola zbudowana na szczycie naturalnego skalnego wzgórza. Plądrowane i niszczone przez dziesięciolecia ruiny dawnej stolicy jednej z prowincji imperium Wari doczekały się kompleksowych badań archeologicznych dopiero w 2010 r., kiedy ekipa kierowana przez Miłosza Giersza i Patrycję Prządkę-Giersz z Uniwersytetu Warszawskiego, przy współudziale Krzysztofa Makowskiego i Roberto Pimentela Nity z Pontyfikalnego Uniwersytetu Katolickiego Peru w Limie, rozpoczęła tam pierwsze wykopaliska. To tu, po wielu latach prac badawczych polsko-peruwiański zespół archeologów pod kierownictwem dra. Miłosza Giersza z UW odkrył pierwszy nienaruszony grobowiec królewski prekolumbijskiej cywilizacji Wari, w którym znajdowały się szczątki 58 arystokratek, 6 ludzkich ofiar, dwojga okaleczonych strażników i ponad 1300 artefaktów wykonanych ze złota, srebra, brązu, a także zdobiona ceramika, rzadkie wyroby z drewna, kości, muszli i kamieni. Odkrycie to zostało uznane przez towarzystwo National Geographic i miesięcznik naukowy ARCHEOLOGY. A publication of Archaeological Institute of America jako jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych na świecie. Wykopaliska archeologiczne przyniosły nie tylko ogrom unikalnych danych, ale również̇ nowe pytania badawcze, na które archeolodzy starają się odpowiedzieć kontynuując multidyscyplinarne badania tym wyjątkowym stanowisku.

Projekt/finansowanie: 
Sezon 2010 Projektu Archeologicznego Castillo de Huarmey przeprowadzono dzięki środkom Narodowego Centrum Nauki (grant NCN 2970/B/H03/2009/37) oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (dotacja 579/N-PERU/2009/0). Sezony 2012-2018 tegoż projektu sfinansowano dzięki grantom Narodowego Centrum Nauki (NCN 2011/03/D/HS3/01609 i NCN 2014/14/M/HS3/00865), Towarzystwa National Geographic Society (EC0637-13, GEFNE85-13, GEFNE116-14 oraz W335-14), a także dzięki wsparciu finansowemu Compañia Minera Antamina S.A. Wiele dodatkowych inicjatyw badawczych projektu zrealizowanych było dzięki wsparciu instytucjonalnemu i/lub finansowemu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (grant KWERENDA 2011/195), Narodowego Centrum Nauki (granty NCN 2015/18/E/HS3/00106 i NCN 2015/19/N/ HS3/00880), Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Diamentowy Grant 2013012043) oraz Pontyfikalnego Uniwersytetu Katolickiego Peru w Limie, Polsko-Peruwiańskiego Towarzystwa Badań Andyjskich, Ministerstwa Kultury Republiki Peru oraz samorządu prowincji Huarmey.