Badania Archeologiczne

kierownik badań: dr Jan Szymański

miejsce badań: stanowisko archeologiczne San Isidro, departament Sonsonate, Salwador, Ameryka Środkowa

San Isidro zlokalizowane jest pośrodku naturalnego korytarza łączącego wybrzeże Pacyfiku z żyznymi dolinami interioru.

charakterystyka stanowiska: Stanowisko poddane systematycznej erozji przez ciężkie maszyny rolnicze. Obecnie widocznych jest około 50 pozostałości po architekturze monumentalnej, rozsianych na przestrzeni ok. 6,5 km². Datowanie powierzchniowych kolekcji ceramicznych zawiera się w Środkowym (1000 – 400 BC) i części Późnego (400 – 1 BC) Okresu Preklasycznego. San Isidro najprawdopodobniej pełniło funkcję dużego centrum regionalnego na południowo-wschodnich rubieżach Mezoameryki, oraz na zachodnich krańcach Ameryki Centralnej.

W efekcie prospekcji przy użyciu dronów, do 2022 roku udało się zarejestrować ponad 50 struktur. Trwa ich weryfikacja terenowa.

instytucje uczestniczące w badaniach: Uniwersytet Warszawski, Dirección de Arqueología del Ministerio de Cultura (Salwador)

datowanie: wstępne, ~1000 – 1 BC

finansowanie: 

2021-2024 – Grant „Sonata” nr 2019/35/D/HS3/00219 pt. „Na kresach Mezoameryki: badania archeologiczne stanowiska San Isidro w Salwadorze”

2019 – środki w ramach programu „Strategie doskonałości – uczelnia badawcza”

2018 – Grant NCN „Miniatura” (ID 381403),

opis badań: Dotychczas odbyło się siedem kampanii badawczych, w tym dwie prospekcyjne (2018 i 2019), jedna geofizyczna (luty 2021), trzy wykopaliskowe (marzec-maj 2021, 2022, 2024), oraz jedna laboratoryjna (2023).

W 2018 roku przeprowadzono prospekcję powierzchniową, a także opracowanie fotogrametryczne widocznych pozostałości przy użyciu drona. Stworzono wstępny plan stanowiska. Prace nad stworzeniem planu stanowiska trwały także przez lata 2019-2021. W 2021 roku rozpoczęto etap prac wykopaliskowych, skoncentrowany na trzech głównych obszarach San Isidro: grupie Trapiche, grupie Cerrito, oraz strukturze El Pato.

Struktura Cerrito 1 przed badaniami.

W trakcie wykopalisk okazało się, że największe struktury San Isidro wykonane są głównie z spiętrzanej na mokro gliny. Wewnątrz największej budowli stanowiska – Cerrito 1 – odkryto pozostałości wcześniejszej piramidy, prawdopodobnie zwieńczonej niewielką budowlą o charakterze rytualnym, celowo zawaloną podczas rozbudowy. Na podstawie analiz radiowęglowych datowanie procesu rozbudowy określono w przybliżeniu na rok 400 BC, podczas gdy wstępne dane ceramiczne wskazują, że wcześniejsza substruktura powstała nie wcześniej niż ok. 650 BC.

Nieskomplikowane metody konstrukcyjne kontrastują z wyjątkowo dużymi rozmiarami stanowiska, a także z bogatymi ofiarami, celowo złożonymi w wypełnisku Cerrito 1. Wśród nich znaleziono kilka stosów naczyń wstawionych jedno w drugie, jadeitową biżuterię w postaci rurek i paciorków, oraz miniaturową zawieszkę przedstawiającą abstrakcyjną postać z głową ptaka i skrzyżowanymi rękami. Obok znajdowała się grupa dużych ceramicznych figurek z ruchomymi głowami, w tym jedna przedstawiająca mężczyznę o wytatuowanej twarzy, którym towarzyszyły dwie mniejsze, zapewne symbolizujące dzieci. Figurki takie, znane jako typ Bolinas,  są niezwykle rzadkie. Charakter i ułożenie znalezisk sugeruje, że podczas rozbudowy Cerrito 1 złożono tam pochówek z bogatymi darami, jednak ciało nie zachowało się z uwagi na silnie kwasową glebę i inne, niesprzyjające warunki tafonomiczne.

Co interesujące, figurki i ptasia zawieszka mają bliskie analogie na współczesnym San Isidro stanowisku Tak’alik Ab’aj, leżącym ok. 400 km na zachód, na południowych stokach pacyficznych Wyżyn Gwatemali. Znaleziono tam dobrze zachowany pochówek władcy z jadeitowym naszyjnikiem, którego centralny element stanowiła stosunkowo duża zawieszka w kształcie postaci ludzkiej z ptasią głową i skrzyżowanymi na piersi rękoma. Przy głowie władcy ułożono sześć dużych figurek Bolinas, z których jedna miała ruchomą głowę.

Dalsze analogie wskazują, że obie zawieszki, tj. ta z San Isidro, oraz ta z Tak’alik Ab’aj, choć zostały wykonane z jadeitu pochodzącego z Gwatemali, to przedstawiają postać typową dla ikonografii znanej z Kostaryki, a więc ok. 1000 km w przeciwną stronę, na wschód od San Isidro. Wszystko to wskazuje na istnienie w bardzo wczesnym okresie szlaku, którym wędrowały przedmioty, ale także zapewne idee, przekraczając granice obszarów kulturowych znanych jako Mezoameryka na zachodzie i Obszar Istmo-Kolumbijski na wschodzie.

Szereg przedmiotów znalezionych tuż pod powierzchnią szczytu Cerrito 1, w tym resztki kalcytowego lub trawertynowego naczynia, oraz miniaturowa jadeitowa maska przedstawiająca czaszkę małpki, pochodzą prawdopodobnie ze znacznie późniejszych czasów (tzw. Okres Postklasyczny, 900-1520 AD), z okolic Centralnego Meksyku. Prawdopodobnie grupy etnolingwistyczne, które migrowały wzdłuż Pacyfiku w czasach poprzedzających konkwistę, składały ofiary na imponujących ruinach dawno opuszczonego miasta.

Badania w San Isidro trwają. Niniejsza strona będzie (nieregularnie) aktualizowana.

 

bibliografia:

2024; Szymański J.; M. Méndez, San Isidro, Sonsonate, El Salvador: Development of a Preclassic Settlement in Chronological and Geographic Context, Journal of Field Archaeology 49(5): 370-389.

2022; Szymański J.; K. Misiewicz; R. Mieszkowski; J. Martecki, Regional Patterns, Local Techniques: Remote Sensing and Archaeology at prehispanic site of San Isidro, El Salvador, Journal of Archaeological Science: Reports 45.

2020; Szymański J.; Recent Research at San Isidro, El Salvador, in the Context of the Southeastern Mesoamerican Archaeology, Estudios Latinoamericanos 40:1-28.

2018; Szymański J., M. Mendez, M. Toledo, J. Avalos Campos, R. Cabrera, R. Cea; San Isidro: Large Preclassic site at the eastern edge of the Maya Culture, Mexicon 40(40): 100-104.

Kierownik badań: dr hab. Mariusz Burdajewicz i prof. Jolanta Młynarczyk
Miejsce badań: Khirbat Sarah (zachodni Amman), MEGA Jordan # 11304 (JADIS 2215017).
Kraj: Haszymidzkie Królestwo Jordanii.
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego; Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie; Politechnika Wrocławska; Departament Starożytności Jordanii. W latach 2018-2019: Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Charakter stanowiska: osadnictwo z okresu żelaza, hellenistycznego, rzymskiego, bizantyjskiego i islamskiego

Opis badań:
W 2018 i 2019 r. zespół kierowany przez prof. Jolantę Młynarczyk z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadził dwa krótkie sezony prac na starożytnym stanowisku Khirbat Sarah, położonym na zachodnich obrzeżach Ammanu. Badania geofizyczne i archeologiczne dowiodły dużego potencjału poznawczego Khirbat Sarah jako stanowiska wzorcowego pod względem longue durée, zasiedlonego co najmniej od epoki żelaza (Amonitów) do środkowego okresu islamu.
Po przerwie spowodowanej pandemią COVID-19, wykopaliska zostały wznowione w 2023 roku, tym razem z ramienia Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Obecny projekt ma na celu określenie chronologii i charakteru osady w różnych fazach jej historii, a także lepsze zrozumienie jej relacji z pobliskim Ammanem na przestrzeni ponad dwóch tysiącleci. To spektakularne miejsce, zajmujące doskonałą strategiczną pozycję na zachodnim skraju płaskowyżu Ammanu, jest zwieńczone monumentalnym kompleksem architektonicznym. Składa się on z „wieży ammonickiej”, przekształconej w okresie rzymskim w świątynię, z dobudowanym następnie arkadowym dziedzińcem. Kompleks ten, otoczony budynkami z późniejszych okresów, nie jest jeszcze w pełni rozpoznany. Znaleziska, przede wszystkim ceramiki, wskazują na szczególnie intensywne osadnictwo z okresu ajubidzko-mameluckiego. Prawdopodobnie istniała tu osada wiejska, której mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i hodowlą zwierząt, należąc do zaplecza rolniczego dla islamskiej stolicy Ammanu. Z drugiej strony, unikalne połączenie budowli z epoki żelaza ze świątynią charakteryzującą się klasycznym porządkiem architektonicznym jest interesującym zagadnieniem związanym z adaptacją przez miejscową ludność grecko-rzymskiej kultury materialnej i religii.

Nazwa starożytna tego miejsca pozostaje niejasna. XIX-wieczni podróżnicy S. Merrill i C.R. Conder zidentyfikowali to miejsce jako biblijne Azor (Iazer), które zostało następnie wspomniane przez Euzebiusza (Onomastykon) w IV wieku. Rzeczywiście, położenie geograficzne i pewne archeologiczne dowody na użytkowanie w okresie hellenistycznym sugerują, że Khirbat Sarah może być tożsame z ufortyfikowaną osadą Jazer, która została podbita przez Judę Machabeusza w 163 r. p.n.e. (I Mch 5,8). W III wieku p.n.e., pod panowaniem Ptolemeuszy, to miejsce musiało być częścią regionu zarządzanego przez potężną rodzinę Tobiadów, co sugeruje możliwość jego identyfikacji z „Birta z Ammanitis”, która została wspomniana w liście z Archiwum Zenona z 259 r. p.n.e.

Więcej informacji:
Młynarczyk J. and Burdajewicz M., with appendices by R. Ryndziewicz and J. Burdajewicz: Archaeological and geophysical survey at the site of Khirbat as-Sar (Sara), Jordan, Polish Archaeology in the Mediterranean 27/1 (2018), 341-378 (wcześniejsza literatura dotycząca Khirbat es-Sar).
Villeneuve, F., Khirbet Sara (Jordan) 1983. W: A. Łajtar and K. Jakubiak (eds.), Ex Oriente Lux. Studies in Honour of Jolanta Młynarczyk, Warsaw (2020), 309-322.
Projekt/finansowanie: Narodowe Centrum Nauki (UMO-2021/43/B/HS3/00813, Opus 22).

Kierownik badań: dr Martin Lemke, dr Karolina Trusz
Miejsce badań: Argamum i okolice: Północna Dobrudża i Delta Dunaju
Kraj: Rumunia
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW, ICEM Tulcea (Rumunia)
Charakter stanowiska: Kolonia grecka, miasto późnorzymskie, fortyfikacje limesowe
Współrzędne GPS: 44°45’28.04″N  28°56’24.70″E

Opis badań:
Badania obejmują lądowe i podwodne prace archeologiczne w północno-wschodniej Dobrudży (Rumunia), wokół starożytnego miasta Argamum. Badania odbywają się w ramach projektu ArchLiMar.

Aktualnie podczas prac terenowych wybrane obszary są badane metodami prospekcji archeologicznej, skanując, można powiedzieć, ziemię lub wodę, aby zrozumieć, co może być ukryte pod powierzchnią.

Metody te nazywane są nieinwazyjnymi, ponieważ nie wymagają eksploracji ziemi, aczkolwiek na ich podstawie zostaną przeprowadzone w przyszłości wykopaliska. Zakres chronologiczny projektu skupia się na antyku i późnym antyku: czasach Greków i Rzymian.

Wokół Morza Czarnego, znaczące osady pojawiły się w czasie kolonizacji greckiej, a wiele z tych miast znajdowało się na terenie, który później stał się wybrzeżem rzymskiej prowincji Moesia inferior – dzisiejszej Rumunii i Bułgarii.

Centralnym miejscem jest grecko-rzymskie miasto Argamum, badane na lądzie oraz z perspektywy pobliskiego jeziora Razim, przy użyciu metod podwodnych. Takie podwodne badania planowane są również dalej od Argamum w kierunku południowym.

Więcej takich poszukiwań, ale w interiorze Dobrudży, zostanie przeprowadzonych na dwóch stanowiskach, które mogły być rzymskimi fortami, w celu weryfikacji tej teorii. Oba znajdują się w dolinie strategicznie ważnej rzeki Taița, naturalnego szlaku lądowego przecinającego Dobrudżę, łączącego Morze Czarne z Dunajem.

 

Kierownik badań: prof. Bartosz Kontny
Miejsce badań: Jezioro Hammersoe, Bornholm
Kraj: Dania
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW; Muzeum Bornholmu
Charakter stanowiska: stanowisko jeziorne
Datowanie: późne średniowiecze-nowożytność

Opis badań: Od 2019 roku zespół archeologów z Wydziału Archeologii UW prowadzi badania podwodne w jeziorze Hammersø, we współpracy z Muzeum Bornholmu w Rønne. To jedyne jezioro polodowcowe w Danii położone jest w regionie Hammeren, czyli najbardziej wysuniętej na północ części Bornholmu (55°16′58″N, 14°45′54″E). Jest to największe jezioro na wyspie, mierzące ok. 650×150 metrów, osiąga maksymalną głębokość ok. 13 metrów. Podczas badań zidentyfikowano kilka faz eksploatacji zbiornika, od średniowiecza do współczesności. Najbardziej fascynujące są epizody z późnego średniowiecza/wczesnej nowożytności udokumentowane znaleziskami broni: grotu ze skrzydełkami i wąsami, żeleźca topora, kilku bełtów do kuszy i grotu strzały. Pochodzą stąd także również znaleziska pozamilitarne z okresu późnego średniowiecza: zapinka w kształcie pierścienia i pieczęć pieczętna. Wszystkie wiązać należy z czasami świetności nieodległego zamku Hammershus – największej średniowiecznej budowli tego typu w północnej Europie – oddalonej od zbiornika w linii prostej o około 1,5 km. W wodach jeziora odkryto także relikty współczesnej działalności człowieka: trzy wraki łodzi turystycznych z przełomu XIX i XX wieku, które mogą wiązać się z obecnością hotelu, położonego nad brzegiem zbiornika, a także szereg przedmiotów metalowych związanych z eksploatacją kamieniołomu, działającego do roku 1970.

Kierownik badań: dr Maciej Sobczyk
Miejsce badań: Rapa Nui (Wyspa Wielkanocna)
Kraj: Chile
Partnerzy: TEPUKU Applied Researche Centre in RAPA NUI and other Islands
Współpraca: Muzeum Antropologiczne im. Ojca Sebastiana Englerta w Hanga Roa na Wyspie Rapa Nui (MAPSE – Museo de Rapa Nui), Stowarzyszenie społeczności rdzennej Ma’u Henua Rapa Nui w Hanga Roa na Wyspie Rapa Nui(Comunidad Indígena Ma’u Henua Rapa Nui)

Prace na Wyspie Wielkanocnej  wiążą się z dwoma obszarami badawczymi. Pierwszy z nich to prace związane z badaniami jaskiń i ich monitoringiem (He Henua Iraro – Podziemny świat Rapa Nui). Na Wyspie znajduje się przeszło 900 jaskiń z których dotychczas zadokumentowano około połowę. W różnych okresach historii, większość z nich pełniła szereg wyjątkowych funkcji dla rdzennych mieszkańców. Mogły to być m. in. domy, ogrody, źródła wody,  schronienia na wypadek zagrożenia, tajne rodowe skrytki, grobowce.

Drugim obszarem badań są prace dotyczące dokumentacji i analizy konstrukcji nadbrzeżnych związanych z dostępem do wody i szeroko rozumianą gospodarką morską. Rampy do sprowadzania łodzi z brzegu do wody oraz inne obiekty nadbrzeżne związane z kompleksami platform ahu.