Stanowisko archeologiczne Akrai (łac. Acrae) zlokalizowane jest po płd.-zach. stronie współczesnego miasta Palazzolo Acreide, na jednym ze wzgórz pasma Hybla, zwanym Acremonte.
Zgodnie z przekazem Tukidydesa, Akrai zostało założone ok. 664/663 r. p.n.e. przez osadników z Syrakuz. Ośrodek miejski, ze względu na strategiczne położenie, miał pełnić rolę strażnika terytoriów syrakuzańskich. Jak pisze Liwiusz, w trakcie II wojny punickiej w mieście miała schronić się syrakuzańska armia uciekająca przed konsulem Marcellusem. W wyniku upadku Syrakuz miasto weszło w obręb rzymskiej prowincji. Akrai jako ośrodek funkcjonowało aż do okresu późnej starożytności.
Na terenie miasta odkryte i zlokalizowane zostały typowe obiekty antycznej architektury miejskiej. Najstarsza budowla to dorycka świątynia dedykowana Afrodycie, założona w połowie VI w. p.n.e., sto lat po ufundowaniu miasta. W Akrai znajduje się także niewielki teatr – wzniesiony w poł. III w. p.n.e., pierwotnie w typie greckim, przebudowany w czasach rzymskich. Z tego samego okresu pochodzi również bouleuterion i thesmophorion.
W mieście znajdują się kamieniołomy, które z biegiem czasu, już od poł. III w. p.n.e., zaczęto wykorzystywać jako nekropole. Jedynym z ciekawszych zabytków odkrytych w kamieniołomach w Akrai jest relief ze sceną libacji znaleziony na jednej ze ścian skalnych prowadzących do katakumb.
Od 2009 r. prace badawcze w obrębie starożytnego miasta Akrai prowadzone są z ramienia Uniwersytetu Warszawskiego, na podstawie umowy o współpracy z Polo Regionale di Siracusa per i siti e i musei archeologici w Syrakuzach. Na samym początku przeprowadzono serie prac nieinwazyjnych: pomiary geodezyjne, geofizyczne, wykonano zdjęcia z powietrza. Wokół miasta prowadzone były także badania powierzchniowe.
Badania wykopaliskowe zainaugurowane w 2011 r. trwają do dnia dzisiejszego i skoncentrowane są na odsłanianiu pozostałości domów hellenistyczno-rzymskich oraz śladów działalności produkcyjno-gospodarczej w późnym antyku.
Międzynarodowy zespół specjalistów bada każdy element kultury materialnej. Multidyscyplinarne badania angażują również metody archeometryczne, wśród których należy wymienić analizy archeobotaniczne, lipidowe, izotopowe czy petrograficzne. Specjalistyczne metody służą rekonstrukcji antycznego krajobrazu oraz diety mieszkańców miasta w starożytności. Wyniki badań są publikowane regularnie pod postacią monografii oraz licznych czasopismach naukowych przez członków ekspedycji.
Aktualnie badania prowadzone są w ramach projektu „Na rubieżach Syrakuz. Multidyscyplinarne studia nad starożytnym ośrodkiem Akrai/Acrae, południowo-wschodnia Sycylia, Włochy”, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (UMO-2016/21/B/HS3/00026) oraz pod patronatem American Numismatic Society.
Misja wspierana jest również przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach grantu 4815/E-343/SPUB/2018/1.
Więcej informacji na:
www.akrai.uw.edu.pl
https://pl.wikipedia.org/wiki/Palazzolo_Acreide