Kierownik badań: dr hab. Agnieszka Tomas
Miejsce badań: Novae
Kraj: Bułgaria
Instytucje uczestniczące w badaniach: Wydział Archeologii UW, Bułgarska Akademia Nauk i Narodowy Instytut Archeologii z Muzeum
Charakter stanowiska: rzymski obóz legionowy (castra legionis), osiedle przyobozowe (canabae legionis) i miasto późnoantyczne.

Chronologia: I-VI w.

Obóz w Novae leży dziś w północnej Bułgarii, nad Dunajem, nieopodal miasta Swisztow. Został założony prawdopodobnie około połowy I w. n.e. Z tym miejscem związany jest legion I Italski, którego obecność poświadczona jest do lat 30. V w. n.e. Na terenie obozu, który zajmuje 17,99 ha, odkryto monumentalne budowle, wśród których najważniejszą jest komendantura obozu (principia), choć równie okazały jest szpital legionowy (valetudinarium) oraz łaźnie (thermae legionis). Od strony zachodniej obozu istniało osiedle (canabae), a od strony południowej i wschodniej nekropola. W okresie późnoantycznym fortyfikacje Novae wzmocniono, a od strony wschodniej do obozu przyłączono dodatkowy teren (tzw. aneks), który obejmuje powierzchnię około 8 ha. W tym czasie w obrębie murów mieszkali zarówno żołnierze, jak i ludność cywilna. Ślady najpóźniejszej aktywności Rzymian pochodzą z końca VI w.

Opis aktualnych badań: W roku 2021 rozpoczęliśmy badania w centralnej  części stanowiska, bezpośrednio za komendanturą obozu (principia). W tym miejscu w 2005 roku zadokumentowano pozostałości masywnej budowli o regularnym rozplanowaniu, a także wtórnie użytą bazę posągu legata legionu I Italskiego w okresie panowania Gordiana III. Celem badań jest ustalenie  charakteru zabudowy tej części obozu oraz ustalenie funkcji wspomnianej budowli, która być może stanowiła siedzibę dowódcy legionu (praetorium).

Dzięki odkryciom w latach 2021–2022 dowiedzieliśmy się, że zabudowa w tym miejscu miała charakter mieszkalny do późnego okresu antycznego.

Zobacz film o naszym zespole i badaniach w Novae FILM

Poprzedni projekt, obejmujący badania na terenie późnoantycznej dzielnicy Novae (tzw. aneksu) oraz nekropoli został zakończony w roku 2021.

Projekt zakończony: „Osiedle cywilne przy rzymskim obozie legionowym w Novae (Mezja Dolna) i jego losy w okresie późnego antyku”, NCN, OPUS 10, nr UMO-2015/19B/HS3/017/90, Termin realizacji: 5.06.2016 – 5.06.2022 r.

Zobacz więcej tutaj

Publikacje:

• A. Tomas, E. Jaskulska, J. Dworniak-Jarych, E Jęczmienowski, T. Dziurdzik, A. Mech, The eastern necropolis at Novae, Archaeologia Bulgarica 24/3, 2020, 37–63
• The transformation of Novae. Eastern necropolis and the late Roman extension [in:] Transformations in Antiquity, A. Tomas (ed.), BREPOLS, RomA Series (w przygotowaniu)

Pozostałe projekty Wydziału Archeologii UW realizowane w Novae:

Novae 2017-2021. In medio castrorum. Statuaryczno-epigraficzny pejzaż centralnej części rzymskiego obozu w Novae (T. Sarnowski, projekt bezwykopaliskowy)

Novae 2012-2015. Badania struktur osadniczych przy użyciu niedestrukcyjnych metod badań terenowych (A. Tomas, zakończony)

Novae 2009-2011. Komendantura obozu i fortyfikacje (T. Sarnowski, zakończony)