źródło: archiwum WA UW
Zofia Podkowińska była pierwszą studentką nowopowstałej Katedry Archeologii Przedhistorycznej Uniwersytetu Warszawskiego, w której w 1921 roku rozpoczął wykłady Włodzimierz Antoniewicz. Już od 1922 roku Zofia Podkowińska została zatrudniona w Katedrze na etacie demonstratora. Obowiązki demonstratorki polegały początkowo na katalogowaniu książek i pokazywaniu przezroczy i ilustracji na proseminariach. W praktyce Podkowińska zajmowała się również kompletowaniem biblioteki i prowadzeniem spraw biurowych. W roku akademickim 1923/1924, z powodu wyjazdu Antoniewicza, Podkowińska sama poprowadziła zajęcia dla studentów. W 1925 roku została młodszą asystentką w Zakładzie (w 1929 roku etat zamieniono na starszą asystentkę), a w 1928 roku uzyskała tytuł doktora na podstawie złożonej w 1926 roku pracy Starsza i młodsza ceramika wstęgowa w Polsce. Od roku akademickiego 1926/1927 Zofia Podkowińska prowadziła ćwiczenia ze studentami poświęcone materiałoznawstwu oraz proseminarium. W kolejnych latach uzyskała stypendium, które pozwoliło jej na zapoznanie się z materiałami archeologicznymi w Austrii, Niemczech i Czechach, czego efektem była napisana przez Podkowińską rozprawa habilitacyjna Kultura ceramiki wstęgowej. Praca ta złożona do druku spłonęła wraz z drukarnią we wrześniu 1939 roku.
Zofia Podkowińska prowadziła badania wykopaliskowe początkowo przy boku bardziej doświadczonych kolegów, np. w 1923 roku w Siannie pod kierownictwem Romana Jakimowicza. W 1924 roku kierowała pracami wykopaliskowymi w Jurkowicach wprowadzając naukowe metody badań, m.in. eksploracje z dokumentowaniem profili, których nie stosował jeszcze wówczas W. Antoniewicz. W tym samym roku prowadziła badania w Nowym Darominie, w 1927 roku – w Warszawie, na Grochowie-Witolinie, w 1929 roku samodzielnie – w Opatowie, w 1934 roku – w Łowiczu (wraz z Krystyną Musianowicz), w 1934 roku – w Poniatówce, w 1934 roku – w Sudacie, 1935-1937, w 1939 roku – w Strzyżowie. Była autorką licznych publikacji.
W czasie okupacji niemieckiej Zofia Podkowińska, początkowo zabezpieczała kolekcje ZAPu (Zakład Archeologii Przedhistorycznej), a później rozpoczęła pracę w PMA, gdzie została zaangażowana do porządkowania zbiorów przez Konrada Jażdżewskiego. Po powstaniu Warszawskim trafiła do obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Po wojnie pozostała w PMA, od 1947 roku będąc kierownikiem działu młodszej epoki kamienia. Dalej prowadziła badania terenowe m.in. w Ćmielowie i Złotej. Od 1951 roku wykładała Archeologię Europy i Polski w Studium Historii Kultury Materialnej na UW. Była autorką podręcznika prahistorii dla nauczycieli szkół podstawowych. W 1954 roku uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego. Od 1954 roku do emerytury w 1964 roku Zofia Podkowińska związana była z Instytutem Kultury Materialnej PAN, gdzie kierowała Pracownią Neolitu. Od 1975 spoczywa na cmentarzu na Powązkach w Warszawie.
Należy podkreślić, że w okresie międzywojennym „Panna Zosia”, jak nazywali Podkowińską w Zakładzie Archeologii Prehistorycznej, wraz z prof. Włodzimierzem Antoniewiczem, z wielkim zaangażowaniem współtworzyła Zakład Archeologii Przedhistorycznej UW, prowadząc zajęcia ze studentami oraz liczne prace inwetaryzacyjne, powierzchniowe i wykopaliskowe, opiekując się i tworząc zbiory Zakładu, w tym bibliotekę i kartotekę naukową ZAP, prowadząc sprawy biurowe zakładu.
Anna Juga-Szymańska
Życiorys i bibliografia prac Zofii Podkowińskiej:
Z. Krzak, Prof. dr Zofia Podkowińska, „Archeologia Polski” XXI/2, 1976, 433–437.
Fragmenty pamiętnika Zofii Podkowińskiej – Z. Podkowińska, Fragmenty Pamiętnika, [w:] S.K. Kozłowski, J. Kolendo (red.), Dzieje Archeologii na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawa, 1993, 119–134.