Adres:
Katedra Archeologii Klasycznej
Chair of Classical Archaeology
Faculty of Archaeology
University of Warsaw
Szkoła Główna, pok. 317, 320
Krakowskie Przedmieście 26/28
PL 00-927 Warsaw
Kierownik katedry:
⇒ Prof. dr hab. Piotr DYCZEK kontakt: novae@uw.edu.pl
Pracownicy:
⇒ dr hab. Renata CIOŁEK, prof. ucz. kontakt: renataciolek@uw.edu.pl
⇒ dr hab. Hubert KOWALSKI, prof. ucz. kontakt: hubert.kowalski@adm.uw.edu.pl
⇒ dr hab. Dariusz SZELĄG kontakt: daresz@uw.edu.pl
⇒ dr hab. Jerzy ŻELAZOWSKI kontakt: j.r.zelazowski@uw.edu.pl
⇒ dr Marzena ŁUSZCZEWSKA kontakt: m.luszczewska@uw.edu.pl
⇒ dr Marcin MATERA kontakt: marcinmatera@uw.edu.pl
⇒ dr Dagmara Wielgosz-Rondolino kontakt: dagmara.wielgosz@uw.edu.pl
Doktoranci:
⇒ mgr Arkadiusz CEGLIŃSKI kontakt: a.ceglinski@uw.edu.pl
(promotor: H. Kowalski) Temat rozprawy doktorskiej: Początki archeologii i inspiracje ze świata antycznego. Kształtowanie się warszawskich założeń pałacowo-ogrodowych w drugiej połowie XVIII wieku.
⇒ mgr Monika DUNAJKO kontakt: m.dunajko@uw.edu.pl
(promotor: H. Kowalski)
⇒ mgr Karolina RATAJ kontakt: k.rataj@uw.edu.pl
(promotor: R. Ciołek)
- INFORMACJE O KATEDRZE:
Archeologia klasyczna rozumiana jako odrębna dyscyplina naukowa, pojawiła się na Uniwersytecie Warszawskim stosunkowo późno. Jej oficjalny początek datuje się dopiero na 1930 r., tj. na datę utożsamianą z rozpoczęciem działalności akademickiej przez prof. Kazimierza Michałowskiego w stolicy. Chociaż w zestawieniu z innymi polskimi ośrodkami naukowymi – Katedra Archeologii Klasycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego powstała w 1897 r., Uniwersytetu Lwowskiego w 1905 roku – Uniwersytet Warszawski nie wypada najlepiej, należy zauważyć, że nauczane archeologii kręgu starożytnych kultur Morza Śródziemnego zaczęło się krystalizować w Warszawie zdecydowanie dużo wcześniej.
Pierwsze zajęcia poświęcone starożytnym Grekom i Rzymianom znalazły się w programie nauczania już na początku funkcjonowania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego (1816 – 1831) Studentom w ramach studium filologii klasycznej oferowano przez cały XIX w. wykłady poruszające tematy związane z numizmatyką, epigrafiką, architekturą i sztuką antyczną, topografią Rzymu, czy życiem publicznym mieszkańców świata śródziemnomorskiego. Zainteresowanie archeologią klasyczną nie ustawało pomimo skomplikowanej sytuacji politycznej oraz przerw w funkcjonowaniu uczelni. Nauczanie w zakresie kultury materialnej i historii Rzymian i Greków było kontynuowane zarówno w Szkole Głównej, na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, jak i na odrodzonym w 1915 roku Uniwersytecie Warszawskim.
Istotną rolę w kształtowaniu archeologii klasycznej na Uniwersytecie miały bez wątpienia bogate zbiory dydaktyczne systematycznie powiększane przez profesorów od momentu założenia uczelni aż do wybuchu II wojny światowej: kolekcje starożytności, numizmatyczne, rycin, rysunków i modeli architektonicznych. Widoczny prym w szerzeniu wiedzy na temat minionych kultur wśród studentów jak i mieszkańców Warszawy wiódł Gabinet Wzorów Gipsowych. Na jego zbiory składały się kolekcja odlewów najsłynniejszych rzeźb antycznych, mieszcząca się w Sali Kolumnowej Gmachu Pomuzealnego oraz funkcjonująca przy niej biblioteka z obszernym zasobem książek i wykorzystywanych w czasie zajęć przeźroczy (obecnie w Bibliotece Wydziału Archeologii). Duże znaczenie dla podtrzymywania zainteresowania badaniami minionych kultur miał również Gabinet Archeologiczny, który powstały w 1871 r. w wyniku scalenia Gabinetu Numizmatycznego i Muzeum Starożytności.
Chociaż idea utworzenia Katedry Archeologii zrodziła się w 1865 r., to dopiero w 1930 roku władze uczelni zdecydowały się na powołanie tej jednostki. Katedra Archeologii Klasycznej, (jako Zakład) zaczęła oficjalnie funkcjonować w 1931 roku. Pierwszym kierownikiem został znany już w kręgu badaczy dr hab. Kazimierz Michałowski. Z jego inicjatywy rozpoczęto pierwsze polskie badania archeologiczne w obszarze basenu Morza Śródziemnego. Rozwój Katedry został przerwany przez wybuch II wojny światowej. - Po wielu latach decyzją Rady Wydziału Archeologii w dniu 25.11.2020 roku. powołano nową Katedrę Archeologii Klasycznej, która rozpoczęła funkcjonowanie 1.marca 2021 roku. W jej skład wchodzą specjaliści zajmujący się różnymi aspektami kultury klasycznej od kultury materialnej, poprzez sztukę, po kulturę duchową.
W Katedrze współpracują ze sobą archeolodzy terenowi, epigraficy, numizmatycy, znawczy sztuki klasycznej, specjaliści z zakresu kultury materialnej. Badania koncentrują się na obszarze antycznej Grecji i Rzymu, jak i jej peryferiach, czyli tych terenach gdzie sięgały wpływy grecko-rzymskie. Pracownicy Katedry prowadzą wykopaliska zagraniczne, uczestniczą w polskich i zagranicznych projektach badawczych, w tym programach Unii Europejskiej.
Ważnym zadaniem Katedry jest prowadzenie zajęć dydaktycznych, praktyk studenckich, wymiany w ramach programu Erasmus – zarówno pracowników jak i studentów – opieka naukowa nad pracami licencjackimi, magisterskimi i doktoratami.
Katedra prezentuje, zatem szerokie spektrum zagadnień badawczych, niejednokrotnie mające kardynalne znaczne dla lepszego zrozumienia kultur klasycznych.
Wyniki badań są publikowane w czasopismach polskich i zagranicznych oraz aktach konferencji międzynarodowych i krajowych. Rezultaty tych badań niejednokrotnie prowadziły do korekty dawnych hipotez, a nowe odkrycia istotnie zmieniały nasz punkt widzenia na wiele aspektów dotyczących kultur antycznych. - Misja KATEDRY ARCHEOLOGII KLASYCZNEJ
Badania Archeologiczne:
Novae (Bułgaria) – niedaleko miasta Svištov, badania od 1960 roku. Twierdza legionów: VII Augusta i I Italskiego, miasto późnoantyczne i średniowieczne.
Największe odkrycia: legionowa łaźnia flawijska, szpital wojskowy – valetudinarium, drewniano-ziemne baraki I kohorty VIII legionu Augusta, Dom Centuriona I kohorty I legionu Italskiego, marmurowa głowa cesarza Maksimina Traka, marmurowa rzeźba nimfy z łaźni legionowych inskrypcja potwierdzająca damnatio memoriae I legionu Italskiego. Tysiące drobnych zbytków sztuki antycznej i kultury materialnej.
Rhizon (Czarnogóra) – współczesne Risan, badania od 2001 roku. Osadnictwo z epoki brązu, miasto iliryjskie, rzymskie, średniowieczne. Twierdza otomańska i wenecka.
Największe odkrycia: największy ze znanych hellenistyczny skarb monet króla Ballaeusa, złoty pierścień z przedstawieniem Artemidy, figurka Sylena, plakietka z wyobrażeniem Menady – Kallimachosa, magazyny amfor hellenistycznych, łazienki hellenistyczne, pierwszy znany iliryjski kompleks pałacowy, resztki świątyni boga iliryjskiego Medaura i inskrypcja grecka z jego imieniem, nowe mozaiki rzymskie.
Scodra (Albania) – współczesna Szkodra, badania od 2011 roku. Stolica Ilirii, twierdza otomańska i wenecka. Największe odkrycia: monety z czasów I Krucjaty, jeden z najwcześniejszych kościołów chrześcijańskich oraz hammam turecki – odkrytych dotychczas na obszarze Albanii – serwisy naczyń tureckich i majolik weneckich, skarb monet Dubrownika.
Bushat (Albania) – nazwa antyczna dotychczas nieznana – badania od 2018 roku. Osadnictwo z epoki brązu, nieznane miasto iliryjskie.
Najważniejsze odkrycia: fragmenty monumentalnych murów obronnych – szerokości ponad 3 m – dwie bramy wjazdowe do miasta.
Więcej informacji: por. http://www.novae.uw.edu.pl
Tanais (Rosja) – kolonia grecka; chronologia: III w. p.n.e. – V w. n.e. Badania archeologiczne w Tanais rozpoczęły się w roku 1853. Ekspedycja Uniwersytetu Warszawskiego pracuje na stanowisku od 1995 roku. Badania ekspedycji Uniwersytetu Warszawskiego początkowo prowadzone były na terenie zachodniej nekropoli miasta. W roku 1999 rozpoczęto prace badawcze w wykopie XXV położonym w zachodniej części Tanais. W trakcie 20 kampanii wykopaliskowych udało się odsłonić fragment fortyfikacji i wewnętrznej zabudowy miasta. Jednym z najważniejszych odkryć jest rów obronny i wiodący przez niego do bramy miejskiej drewniano-kamienny most. Konstrukcja mostu jest unikalna i nie znajduje analogii w całym świecie kultury antycznej. Do systemu fortyfikacji należały także kamienne mury obronne wraz z murem czołowym tzw. protejchizmą. Archeolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego odkryli także bramę miejską. Ponadto odsłonięty został fragment wewnętrznej zabudowy miasta wraz z siatką ulic. Najciekawsze ustalenia związane z zabudową zachodniej części Tanais dokonane zostały w trakcie kilku ostatnich sezonów wykopaliskowych. Udało się zarejestrować fazę przebudowy datowaną na I w. n.e. Do tej pory uważano, że Tanais zachodnie funkcjonowało jedynie do momentu zniszczenia miasta pod koniec I w. p.n.e. przez króla Bosporu Polemona I.
Konsułowskoje (UKRAINA) – grodzisko późno scytyjskie; chronologia: I w. p.n.e. – II w. n.e. Grodzisko Konsułowskoje po raz pierwszy opisane zostało w 1867 roku przez A.P. Czirkowa – członka Odeskiego Towarzystwa Miłośników Historii i Starożytności. Dokładniejszy opis grodziska a także jego plan topograficzny był dziełem W.I. Goszkiewicza, który w lipcu 1913 roku przeprowadził na terenie stanowiska pierwsze wykopaliska archeologiczne. Ich rezultatem było odsłonięcie odcinka kamiennego muru obronnego na długości około 19 metrów. Niestety lakoniczny opis całości przeprowadzonych przez Goszkiewicza prac nie pozwala na pełne wykorzystanie rezultatów jego badań. W połowie XX wieku archeolodzy z Instytutu Historii Kultury Materialnej Akademii Nauk ZSRR przeprowadzili na terenie grodziska badania powierzchniowe i wykonali cztery sondaże archeologiczne. Badania powierzchniowe i nadzór nad pozostałościami archeologicznymi na terenie grodziska prowadzone były także w latach ’70 – ’90 przez N.A. Gavryljuk i M.P. Olenkowskiego. W 2014 r. archeolodzy z Muzeum-Rezerwatu „Chortyca” wykonali kilka sondaży archeologicznych, w których zarejestrowane zostały pozostałości kamiennej architektury. Były to fragmenty zabudowy mieszkalnej grodziska oraz jego fortyfikacji. W roku 2015 odbył się pierwszy sezon prac polowych wspólnej ukraińsko-polskiej ekspedycji archeologicznej, która do chwili obecnej kontynuuje badania na terenie stanowiska. Dotychczasowe prace doprowadziły do odsłonięcia elementów fortyfikacji cytadeli i głównej części stanowiska. Odkryte zostały także pierwsze obiekty mieszkalne. Umocnienia grodziska składały się z murów obronnych zbudowanych w technice emplekton. Do ich budowy użyto łamanego wapienia a wypełnieniem była glina ubita wraz z kamieniami. Mur obronny głównej części grodziska flankowany był kamiennymi basztami. Baszta chroniła także bramę prowadzącą na teren cytadeli grodziska.
GRANTY:
Prof. dr hab. Piotr Dyczek – Novae. Obóz legionowy i miasto późnoantyczne – kontynuacja badań. Baraki I kohorty legionu VIII Augusta i Legionu I Italskiego. Program badawczy, którego celem jest ustalenie planu i układu baraków legionu VIII Augusta oraz I Italskiego ( prawdopodobnie I kohorta) na scamnum leżącym na wschód od principia w Novae oraz ustalenie i planu późniejszej cywilnej zabudowy na tym obszarze.
Dr hab. prof. UW Renata Ciołek: Sensacyjny skarb monet z Risan (Czarnogóra). Badania „lat ciemnych” w Ilirii
Nr rejestracyjny: 2012/05/B/HS3/03765
Źródło(a) finansowania: NCN Nazwa konkursu: OPUS-3
Podmiot realizujący w języku polskim: Uniwersytet Warszawski; Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej
Data rozpoczęcia realizacji: 2013-01-29 Data zakończenia realizacji: 2017-10-28
Dr hab. prof. UW Renata Ciołek: PRZEBIEG REALIZACJI PROJEKTU Obieg monetarny w Mezji i Illirii. Casus znalezisk z Novae (Bułgaria) oraz Risan (Czarnogóra)
Nr rejestracyjny: 2016/21/B/HS3/00021
Źródło(a) finansowania: NCN Nazwa konkursu: OPUS-11
Podmiot realizujący w języku polskim: Uniwersytet Warszawski; Ośrodek Badań nad Antykiem Europy Południowo-Wschodniej
Data rozpoczęcia realizacji: 2017-01-04 Data zakończenia realizacji: 2022-01-03 Zakończony
Dr Marcin Matera: NCN: OPUS 11: Hellenistyczna zabudowa Tanais – fortyfikacje i przyległy teren miejski. Kontynuacja badań – zakończony w 2020 (2016/21/B/HS3/03423)
Dr hab. Hubert Kowalski: grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego: Rekonstrukcja i ekspozycja fragmentów wazowskich rezydencji odnalezionych na dnie Wisły. Odzyskane dziedzictwo narodowe w ramach interdyscyplinarnych badań dna rzeki, Kierownik grantu,
Numer projektu: 11H 13 0031 82
Środki finansowe: 700.000 PLN
Status: zakończony
Dr hab. Hubert Kowalski: grant Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego: Rekonstrukcja i opracowanie zbiorów naukowych Gabinetu Zoologicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Od XVIII wiecznego Musaeum Polonicum do Narodowego Muzeum Przyrodniczego, kierownik grantu
Numer projektu: 11H 18 0038 87
Środki finansowe: 1 445 142 PLN
Status: Od 1.09.2020 – w trakcie realizacji
Programy Europejskie
– Culture 2000 – badania limesu rzymskiego, wprowadzenie na listę UNESCO Wału Antonina.
– Tempus IV – uruchomienie w Albanii i Kosowie nowego kierunku studiów poświęconego Kulturowemu Dziedzictwu Światowemu, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru bałkańskiego.
– EuroTech – opracowanie owych technik konserwacji i dokumentacji zagrożonych zabytków archeologicznych.
– PICASP – uruchomienie w krajach leżących nad Morzem Kaspijskim badań oraz studiów nad ich Dziedzictwem Kulturowym, nauka nowych technik dokumentacyjnych i badań archeologicznych.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Kilka słów o nas:
Prof. zw. dr hab. Piotr Dyczek – kierownik Katedry Archeologii Klasycznej
Specjalizacje:
archeologia egejska, klasyczna, limesowa i iliryjska. Badania interdyscyplinarne, ceramologiczne oraz nad różnymi aspektami życia duchowego, kulturą materialną i sztuką prowincjonalnorzymską. Metodyka i metodologia badań terenowych. Realizacja polskich i europejskich programów badawczych, członek komitetów naukowych m.in. LRCW, CRPA, Roman Frontier Studies, czasopism naukowych m.in. Oppidum, Iliria, Fervet Opus, członek korespondent Bułgarskiej Akademii Nauk, członek korespondent DAI, Komisji Krajów Śródziemnomorskich PAU oraz Rady Naukowej IKSIO i Państwowego Muzeum Etnograficznego.
dr hab. Renata Ciołek
Specjalizacje:
numizmatyka rzymska, grecka, iliryjska, znaleziska monet antycznych w basenie Morza Śródziemnego i w Barbaricum, obieg monetarny w Mezji i Tracji, mennictwo iliryjskie, realizacja grantów badawczych dotyczących obiegu monetarnego w Mezji, Tracji i Ilirii, członek komitetu organizacyjnego Międzynarodowego Kongresu Numizmatycznego, stypendystka m.in. DAAD, Fundacji Lanckorońskich, The Andrew W. Mellon Foundation, Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej.
Dr Marzena Łuszczewska
specjalizacje:
archeologia starożytnego Rzymu, propaganda cesarska w rzymskiej sztuce oficjalnej i prywatnej, kultura materialna antyku, obiekty kamienne, dekoracja architektoniczna.
Dr Marcin Matera
Specjalizacje:
grecka epigrafika ceramiczna, studia nad amforami, archeologia północnych wybrzeży Morza Czarnego, interakcje kulturowe na obrzeżach greckiej oikumene, kolonizacja grecka, kultura materialna antyku, starożytna poliorketyka, metodyka archeologicznych badań terenowych. Członek Komisji Archeologii Krajów Śródziemnomorskich PAU.
Dr hab. Dariusz Szeląg
Zajęcia dydaktyczne, rok akademicki 2020/21:
– Mała stabilizacja. Syria i Anatolia w epoce żelaza przed podbojem asyryjskim, zajęcia pomocnicze, 30 godz. (I semestr)
– Archeologia Starożytnego Bliskiego Wschodu, seminarium licencjackie, 60 godz. (I/II semestr)
– Historia i kultura Babilonii w I tys. p.n.e., wykład ogólno-instytutowy, 60 godz. (I/II semestr)
– Archeologia Bliskiego Wschodu, seminarium magisterskie, z: dr hab. K. Jakubiak, 30 godz. (I/II semestr)
– Zajęcia wdrożeniowe, 30 godz. (II semestr)