3 Konferencja “Przeszłość ma przyszłość!” 2022

Szanowni Państwo, Drogie Koleżanki, Drodzy Koledzy!

Serdecznie zapraszamy do udziału w 3. Konferencji Wydziału Archeologii UW „Przeszłość ma przyszłość!/ The Past Has a Future!”. Przypominamy, że konferencja planowana jest, jako wydarzenie o zasięgu międzynarodowym i krajowym, zorganizowane w formie monotematycznych sesji i warsztatów.

Utrzymaliśmy ubiegłoroczny termin marcowy konferencji, jako najbardziej optymalny. Na obrady rezerwujemy tydzień pomiędzy 14-18 marca 2022. Zgodnie z zapowiedzią konferencja będzie miała formę hybrydową. Część sesji będzie odbywała się stacjonarnie, przy jednoczesnej transmisji w Internecie, tak aby ci, którzy nie będą mogli być na miejscu także mieli szansę uczestnictwa, zarówno w roli referenta, jak i słuchacza. Niektóre z sesji zostały zaplanowane jednak tylko w formie on-line. Informacja o sposobie realizacji poszczególnych sesji pojawia się przy ich opisie.

W tym roku zgłoszonych zostało siedem, jedno- lub dwudniowych sesji tematycznych. Tradycyjnie, pierwszego dnia konferencji odbędzie się uroczysty wykład otwarty, przygotowany w tym roku przez prof. Diamantisa Panagiotopoulosa z Uniwersytetu w Haidelbergu. Ponadto, zaplanowany jest wykład towarzyszący, poświęcony archiwum WAUW, który wygłosi Anna Juga-Szymańska.

Zgłoszone postery będą prezentowane w „Galerii Korytarz” przez cały czas trwania konferencji oraz na stronie internetowej WAUW. Dla osób prezentujących swoje dokonania w ten sposób, zorganizowana zostanie specjalna sesja on-line, podczas której będzie można zadać pytania Autorom posterów.

Wzorem ubiegłych lat, przewidujemy możliwość wydania recenzowanej publikacji pokonferencyjnej w ramach osobnego suplementu do Światowita, w wolnym dostępie oraz w formie drukowanej. Byłaby to publikacja zbiorowa, wydana pod redakcją naukową organizatorów sesji.

W przypadku pytań, czy wątpliwości prosimy uprzejmie o kontakt z głównymi organizatorami: Michałem Przeździeckim i Marcinem Wagnerem.

Zapraszamy do udziału!

Wskazówki do przygotowania prezentacji posterowych:
– format pliku pdf
– rozmiar: A1 (594 mm x 841 mm)
– tło: białe
– preferowana czcionka: Arial, Calibri, Times New Roman w rozmiarze 22-24 pkt dla tekstu;
– prosimy o umieszczenie nazwy konferencji w języku polskim lub angielskim na posterze: 3. Konferencja Wydziału Archeologii UW „Przeszłość ma przyszłość! / The Past Has a Future!”/ The 3rd Conference of the Faculty of Archaeology UW “Przeszłość ma przyszłość! / The Past Has a Future!”
– prosimy o umieszczenie afiliacji oraz danych kontaktowych wszystkich Autorów;

UWAGA: wszystkie postery będą wydrukowane przez WA UW. Prosimy o nadesłanie gotowych plików w formacie pdf do dnia 6.03.2022 r. na adres: wauw_1@uw.edu.pl

 

W celu rejestracji swojego uczestnictwa w wybranej sesji prosimy wypełnić formularz rejestracyjny  umieszczony na końcu opisu każdej sesji.

Książka abstraktów i program w PDF po kliknięciu na obrazek poniżej.

Ko

Konferencja otrzymała dofinansowanie w ramach programu „Inicjatywa Doskonałości –  Uczelnia Badawcza”.

Diamantis Panagiotopoulos (Heidelberg University, Germany)

Digging in the 21st century. Archaeological excavation as a methodological challenge and social commitment

What started as a self-evident procedure of recovering ancient remains during the great archaeological 'expeditions’ of the 19th century evolved over time to a complex multi-analytical venture that currently determines on a hitherto unprecedented scale the way(s) in which we strive to understand ancient realities. Excavation is not just an inevitable scientific practice but the most crucial tool of our discipline, since the most reliable production of archaeological knowledge is mainly determined by on-site observations rather than desk-based assessments. Therefore, digging in the 21st century poses a huge challenge for archaeologists who seek to maintain the right balance between traditional and digital methods of documentation or – more important still – between their own intellect and artificial intelligence. Yet, this is only one side of the coin. Today, more than ever, archaeology has to be an open and applied discipline with the potential to play a decisive role in current discourses at the juncture of society, politics, economy, and science. Therefore, beyond their purely scientific tasks, excavators have to meet their social or regional responsibilities, enhancing the social dimension of our discipline as a public good.

[contact-form-7 id=”19275″ title=”Prof. Diamantis PanagiotopoulosDigging in the 21st century. Archaeological excavation as a methodological challenge and social commitment – Keynote Public Lecture”]

Organizatorzy: Marcin Białowarczuk, Artur Grabarek, Michał Przeździecki, Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Forma sesji: hybrydowa

Data: 14.03.2022 r.

Proponowany przez nas temat sesji „Epoka kamienia – odkrycia, metody, interpretacje” obejmuje szeroko pojętą problematykę epoki kamienia. Zeszłoroczna sesja poświęcona była interpretacjom oraz podsumowaniom realizowanych projektów. W tym roku chcielibyśmy zaproponować prezentacje najnowszych wyników badań – terenowych, jak i laboratoryjnych. Sesja będzie poświęcona aktualnym rezultatom studiów nad społecznościami epoki kamienia, otaczającym ich środowisku, a także wynikom analiz nad źródłami krzemiennymi, ceramicznymi oraz kostnymi.

 

Szczegółowy program sesji tutaj.

 

 

Abstrakty:

Dariusz Bobak (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Polska), Maria Łanczont (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Przemysław Mroczek (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Marta Połtowicz-Bobak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski, Polska), Karol Standzikowski (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska)

Nowe ślady osadnictwa górnopaleolitycznego na Płaskowyżu Głubczyckim

Badania archeologiczne prowadzone w ciągu ostatnich dwudziestu lat na Płaskowyżu Głubczyckim pozwalają na identyfikację nowych stanowisk paleolitycznych. Sezon badawczy 2021 pozwolił na wstępne rozpoznanie dwóch kolejnych punktów osadniczych, które należy łączyć z górnym paleolitem: jest to nowoodkryte (w 2013 roku) stanowisko Dzbańce 21 (gm. Branice) oraz znane z prac archiwalnych stanowisko Bliszczyce 16 (pow. Branice). W Dzbańcach przeprowadzono wstępne sondażowe badania wykopaliskowe, w Bliszczycach prospekcję terenową.

W efekcie badań sondażowych w Dzbańcach odnaleziono warstwę z zabytkami zalegającymi in situ poniżej współczesnego humusu. Zabytki znajdują się w poziomie lessu silnie przetworzonego przez holoceńskie procesy glebowe. Obserwuje się bardzo duże hiatusy w sedymentacji. Ogółem pozyskano w sumie 82 artefakty krzemienne wykonane techniką łupania, w tym 37 z warstwy. Wszystkie znalezione zabytki wykonano z krzemienia występującego lokalnie w żwirach fluwioglacjalnych. W odkrytym inwentarzu znajduje się jeden rdzeń, niewielka seria narzędzi oraz debitaż i odpadki. Wszystkie te znaleziska doskonale łączą się z materiałami znalezionymi na powierzchni.

Na podstawie uzyskanych dotychczas, wciąż jeszcze skąpych informacji możemy wstępnie sklasyfikować badane stanowisko jako obozowisko grupy zbieraczy i łowców, których należy łączyć z kulturą grawecką. Nie wiemy jak duża część stanowiska się zachowała. Nie określono również bliższej chronologii w obrębie czasu trwania grawetienu.

Stanowisko w Bliszczycach, odkryte w latach 30. XX wieku nie zostało pozytywnie zweryfikowane w trakcie badań AZP. Dopiero w trakcie prowadzonej przez autorów tego komunikatu w 2021 roku prospekcji znaleziono serię zabytków w tym rdzeń i narzędzia. Zabytki, pokryte białą patyną, leżały na szczycie i bezpośrednio pod szczytem wzgórza, na ograniczonej przestrzeni o dość dobrze czytelnych granicach. Jednocześnie na powierzchni zaobserwowano liczne fragmenty łupków pochodzące z podłoża, co wskazuje na bardzo silną erozję podłoża a w efekcie niemożność określenia sytuacji stratygraficznej stanowiska. Cechy znalezionych zabytków nie pozwalają jak na razie na jednoznaczną odpowiedź na pytanie o przynależność taksonomiczną inwentarza (grawecki czy magdaleński), aczkolwiek wydaje się, że ta druga sugestia jest bardziej prawdopodobna. Wyjaśnienie tego zagadnienia będzie przedmiotem kolejnych badań.

Obydwa stanowiska będą przedmiotem dalszych prac zarówno terenowych jak i gabinetowych.

 

Piotr Chachlikowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska)

„Dar glacjału” – eratyki fennoskandzkie. Lityczne eldorado pradziejowych mieszkańców Niżu Polski

Aktualny stan badań nad zasobem eratycznych surowców skalnych na Niżu Polskim poddaje w wątpliwość twierdzenia odnośnie braku, ewentualnie niskiej frekwencji pewnych gatunków skał wśród miejscowych kamieni polodowcowych. Wyjątkowo obfitym, a zarazem urozmaiconym pod względem litologicznym źródłem kamienia były dla mieszkańców tego obszaru w przeszłości lokalne nagromadzenia form skalnych, osadzone przez lądolód w osadach licznych form krajobrazu młodoglacjalnego. Przekonują o tym wyniki badań nad strukturą eratyków tworzących „warstwy” kamienionośne zdeponowane na Pojezierzu Lubuskim. Zasobność oraz bogactwo litologiczne miejscowych skał eratycznych eksponują niedocenianą dotąd rangę oraz atrakcyjność niżowego areału surowcowego w zaspokajaniu popytu na materiał do produkcji kamieniarskiej wśród pradziejowych społeczności tego obszaru. Jednocześnie owe lityczne relikty glacjalnej przeszłości niżu, skutecznie niwelowały „import” surowców skalnych z terenów ich naturalnych złóż.

 

Marcin Dziewanowski (Pracownia Archeologiczno – Konserwatorska „Jastrzębiec”, Przecław, Polska)

Początki neolitu na Dolnym Nadodrzu w świetle wyników mikroregionalnych badań osadniczych

Od połowy 9 dekady XX w. dokumentuję elementy sieci osadniczej VI i V tys. na Dolnym Nadodrzu. Do 2019 r. wytworzyłem nowe skupisko na Wzniesieniach Szczecińskich z osadą centralną KCWR oraz bardzo licznymi śladami osadnictwa rösseńskiego, wyjątkowego w skali Polski.

Po obronie rozprawy doktorskiej w 2019 r. rozpocząłem kolejny etap badań ukierunkowanych na rozpoznanie Dolnego Nadodrza jako postulowanego centrum kulturowego odgrywającego szczególną rolę w kontaktach między regionami. W swoich badaniach szczególną uwagę kieruję w stronę dorzecza Łaby i dolnego Renu, jako obszar pochodzenia społeczności ugrupowań kręgu wstęgowego na Wzniesieniach Szczecińskich.

W trakcie badań w latach 2018-2021 przebadałem relikty długich domów, a z jam przydomowych pozyskałem liczne zabytki masowe. Znacząco rozszerzyłem chronologię KCWR w regionie, pozyskałem artefakty o cechach mezolitycznych oraz ceramikę charakterystyczną dla ugrupowań z Zachodniej Europy.

W związku z faktem, iż badania terenowe nie zostały jeszcze zakończone na razie jedynie zakomunikuję najważniejsze znaleziska i przedstawię najważniejsze elementy projektu badawczego.

 

Artur Grabarek (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Materiały zabytkowe społeczności zakarpackich na stanowisku 6 w Podlesiu, gm. Oleśnica, woj. świętokrzyskie

Prowadzone od ośmiu lat badania wykopaliskowe na st. 6 w Podlesiu dostarczyły ogromnej ilości źródeł. Z powierzchni 11,5 ara pozyskano łącznie 22099 zabytków. Dominującą rolę odgrywają fragmenty naczyń. W sumie pozyskano ich ponad 18000. Przeważają przede wszystkim ułamki naczyń kultury ceramiki wstęgowej rytej, które należą do fazy nutowej, a w mniejszym stopniu do fazy żeliezowskiej. Obecność materiałów z obu faz, nie tylko potwierdza długą chronologię funkcjonowania osady. Niemniej poza ceramiką KCWR, na szczególną uwagę zasługują naczynia, które pod względem stylistyki, jak również zdobnictwa, można łączyć ze społecznościami kultury ceramiki wschodniolinearnej. Autor w swoim referacie zamierza zaprezentować najciekawsze przykłady, które w kontekście zabytków z obsydianu, jak również dzięki naczyniom KCWL, pozwolą z całą pewnością stwierdzić, że ówcześni mieszkańcy Podlesia, nie tylko nie leżeli na peryferiach świata wstęgowego, ale przede wszystkim byli ważną częścią rozległej sieci międzyregionalnych kontaktów.

 

Witold Grużdź (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska), Katarzyna Pyżewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Witold Migal (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)

Nowe dane na temat zasiedlenia terenów południowo-wschodniej Polski w środkowym i górnym paleolicie

W prezentowanym referacie chcielibyśmy przybliżyć wyniki wstępnych badań terenowych w okolicy wychodni krzemienia czekoladowego w Iłży. Stanowiska datowane na epokę kamienia w tym miejscu zostały odkryte po raz pierwszy przez Stefana Krukowskiego w dwudziestoleciu międzywojennym. W latach w latach 90 ubiegłego stulecia przeprowadzono kolejne badania terenowe, ale pozyskanych wówczas materiałów krzemiennych nie opublikowano. W ostatnim sezonie przeprowadziliśmy badania terenowe – prospekcję powierzchniową, odwierty przy użyciu sondy geologicznej, a także założyliśmy wykopy sondażowe. Chcieliśmy zweryfikować, czy rzeczywiście stanowisko nadal istnieje i czy możliwe jest odnalezienie pierwotnego miejsca zalegania zabytków datowanych na plejstocen. W efekcie podjętych prac mogliśmy określić zasięg stanowiska, jego chronologię oraz pozyskać materiały krzemienne o zróżnicowanej metryce. W trakcie badań odkryliśmy pozostałości eksploatacji i obróbki surowca krzemiennego. W referacie chcielibyśmy skupić się na śladach pobytu społeczności paleolitu środkowego i górnego. Zaprezentujemy pozostałości manifestujące się w postaci bifacjalnych narzędzi krzemiennych w typie noży Bockstein, rdzeni i produktów debitażu, a także form związanych z technologią wiórową. Przedstawimy wyniki studiów surowcowych, technologicznych i typologicznych wyróżnionych artefaktów krzemiennych.

 

Katarzyna Kerneder-Gubała (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)

Schyłkowopaleolityczna kopalnia krzemienia czekoladowego Orońsko 2 (woj. mazowieckie) w świetle analiz materiałów krzemiennych i datowań C14

Stanowisko Orońsko 2 (pow. szydłowiecki, woj. mazowieckie) – kopalnia krzemienia czekoladowego – zlokalizowana jest w północnym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich, w najbardziej na północ wysuniętej części złóż krzemienia czekoladowego. Badania archeologiczne prowadzone były tu od początku XX wieku przez Stefana Krukowskiego. Doprowadziły one do odkrycia szybów górniczych, łączonych z działalnością społeczności schyłkowopaleolitycznych.

Kolejne wykopaliskowe prace terenowe prowadzone nieprzerwanie od 2016 roku przez IAE PAN w Warszawie potwierdziły obecność kopalni krzemienia czekoladowego na stanowisku i pozwoliły na poszerzenie informacji z zakresu jej chronologii. Na podstawie wyników datowań C14 jak i analizy materiałów krzemiennnych można łączyć kopalnię ze schyłkiem Allerodu i Młodszym Dryasem.

Niniejsze wystąpienie ma na celu prezentację wniosków wynikających z analizy wytworów krzemiennych pozyskanych w wyniku najnowszych badań wykopaliskowych z szybów górniczych i zabranie głosu w dyskusji nad taksonomią i technologią krzemieniarstwa społeczności schyłkowego paleolitu.

 

Małgorzata Kot (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Claudio Berto (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Natalia Gryczewska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Grzegorz Czajka (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Maryna Komar (Narodowe Muzeum Historii Naturalnej, Narodowa Akademia Nauki Ukrainy, Ukraina), Magdalena Moskal-del Hoyo (Instytut Botaniki im. Władysława Szafera, Polska Akademia Nauk, Polska), Marcin Szymanek (Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Hugues-Alexandre Blain (Institut Català de Paleoecologia Humana i Evolució Social (IPHES-CERCA), Uniwersytet Rovira i Virgili w Tarragonie, Hiszpania), Andrea Pereswiet-Soltan (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska)

When the Final Palaeolithic meets the Holocene: Newest results on ephemeral human occupation in Ciasna Cave (Kraków-Częstochowa Upland)

Ciasna Cave is located in Sąspowska Valley in Polish Jura. Currently, the site is almost entirely filled with sediments. It has a ca 30-m-long corridor with two entrances heading south and northeast. The site was excavated by prof. Waldemar Chmielewski in 1968-69. The archaeologist explored almost the whole sediment in front of the cave and the entrance discovering, beside scarce trances of Lusatian and Złocka cultures, traces of a unique Final Pleistocene short-time occupation. The Final Palaeolithic artefacts were found mostly in what was called layer 3 – the uppermost part of the loess layer containing a large number of ashes and charcoals. The single artefacts were also identified within the upper part of the loess layer (4) and within the Holocene humus layers (2 and 1). Besides the artefacts, Chmielewski identified a combustion structure within layer 3.

The artefacts have been recently analysed within the scope for the newly established research project. Additionally, a new fieldworks trenches were opened in order to collect additional laboratory samples.

The obtained results let us determine the chronology of the Final Palaeolithic human occupation to ca. 12,000-11,500 cal BP. The paleoenvironmental analyses show that layer 3 and the upper most parts of layer 4 were deposited just after the environmental shift that lead to the forest expansion registered between the last part of the Late Pleistocene and Early Holocene. The paper presents the stone assemblage discovered in Ciasna Cave in order to discuss its possible affinities with one of the Final Palaeolithic technocomplexes.

 

Larissa Kulakovska (Instytut Archeologii NANU, Kijów, Ukraina), Maria Łanczont (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Marta Połtowicz-Bobak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Rzeszowski, Polska), Dariusz Bobak (Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Polska), Laëtitia Demay (Muséum National d’Histoire Naturelle, Francja), Olesia Kononenko (Instytut Archeologii NANU, Kijów, Ukraina), Anna Lemanik (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska), Przemysław Mroczek (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Adam Nadachowski (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska), Karol Standzikowski (Instytut Nauk o Ziemi i Środowisku, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska), Vitaly Usik (Instytut Archeologii NANU, Kijów, Ukraina)

Nowe badania na graweckim stanowisku Doroshivtsi III (Ukraina)

Stanowisko Doroshivtsi III należy do najważniejszych stanowisk późnograweckich w dolinie środkowego Dniestru. Prowadzone w 2019 r. badania były kontynuacją prac prowadzonych w latach 2006-12, praowadzonych przez międzynarodowy zespół pod kierownictwem L. Kulakovskiej z IN NANU w Kijowie. Wyniki prac rozpoczętych w 2019 wykazały znaczne różnice w stosunku do obszaru badanego podczas wcześniejszych sezonów. Różnice te mogą wynikać zarówno ze zmienności procesów sedymentacyjnych i postdepozycyjnych w skali lokalnej, jak i – w przypadku danych archeologicznych i paleontologicznych – ze zróżnicowania funkcjonalnego poszczególnych części stanowiska. Profil ukazuje sekwencje przeważnie warstwowych, wapiennych osadów eolicznych-koluwialnych, składających się z mułu ze zmiennym udziałem piasku i gliny oraz marginalnych domieszek lokalnego gruzu skalnego w językach soliflukcyjnych. Nagromadzenie szczątków fauny jest mniejsze niż w części stanowiska badanego we wcześniejszych sezonach. Obserwuje się natomiast większy niż się spodziewano udział mamutów z osobnikami zmarłymi in situ. Zabytki archeologiczne są nieliczne, ale ich cechy są analogiczne do tych, które odkryto we części stanowiska. Daty OSL dają podstawy do przypuszczeń, że większa część badanej sekwencji może być skorelowana z MIS 2. Większość skalibrowanych dat radiowęglowych uzyskanych z warstw kulturowych w sezonie 2019 jest związana ze stadiałem Heinricha (HS-2). Wyniki modelowania chronologicznego wskazują na stosunkowo krótki okres zajmowania stanowiska. Niemożliwe jest natomiast ścisłe skorelowanie warstw geologicznych i poziomów kulturowych wyznaczonych podczas wcześniejszych i obecnych badań.

Badania realizowane są w ramach projektu badawczego nr 2018/31/B/HS3/03125 pt. Środowisko i kultura graweckich i epigraweckich zbieraczy i łowców w dolinie Środkowego Dniestru.

 

Aldona Kurzawska (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Iwona Sobkowiak-Tabaka (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Karina Apolinarska (Instytut Geologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Anna Głód (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)

Muszle małży na stanowiskach neolitycznych Polski

Muszle małży słodkowodnych z rodziny Unionidae to najliczniej znajdowane szczątki mięczaków na stanowiskach neolitycznych z terenu Polski. Mięczaki pozyskiwano najczęściej w najbliższej okolicy stanowiska, wykorzystywano je jako źródło pożywienia, a same muszle, jak pokazują nasze badania, były używane jako surowiec i źródło węglanu wapnia. Na stanowiskach muszle znajdywane są w warstwach kulturowych pojedynczo lub w mniejszych i większych skupiskach. Obiekty, w których odkryto muszle małży były dotychczas bardzo różnie interpretowane: jako śmietniki, a muszle jako szczątki po konsumpcji (śmietniska muszlowe), jamy gospodarcze w których małże przechowywane były w celach konsumpcji, czy magazyn surowca – muszli do wyrobu ozdób. Żadna z tych interpretacji nie była jednak poparta dowodami, a same małże rzadko były analizowane.

W prezentacji przedstawimy podjętą problematykę badawczą i metody badań małży słodkowodnych od pobierania prób na stanowisku archeologicznym po analizę materiałów w laboratorium. Zaprezentujemy również najnowsze wyniki naszych badań zarówno nad znaleziskami muszli, jak i artefaktów bezpośrednio z nimi związanymi.

 

Michał Leloch (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska), Małgorzata Kot (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska), Karol Szymczak (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska)

Wyniki pierwszego sezonu prac na wysokogórskich stanowiskach ze sztuką naskalną w wąwozie Kyzyl Dara w Uzbekistanie

Na przełomie czerwca i lipca 2021 roku zespół Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego przeprowadził pierwszy etap badań wąwozu Kyzyl Dara, położonego w górach wschodniego Uzbekistanu. Na stromych zboczach wąwozu, na wysokości od 2600 do 3100 m n.p.m., znajdują się płaskie skały pokryte tysiącami petroglifów. Wyjątkowe zagęszczenie przedstawień naskalnych w Kyzyl Dara zlokalizowano już w 2019 podczas powierzchniowych poszukiwań stanowisk środkowo paleolitycznych.

Wstępne rozpoznanie pozwoliło wówczas zdeterminować położenie głównego skupiska petroglifów i zgrubnie określić ich datowanie na epokę brązu i żelaza. Dopiero sezon 2021 pozwolił na organizację stałego obozu i przeprowadzenie systematycznych badań. W trakcie zeszłorocznych prac zadokumentowano kilka tysięcy petroglifów wykłutych na niemalże czterystu panelach. Prace obejmowały między innymi inwentaryzację przedstawień, dokumentację fotograficzną i wykonanie modeli 3D. Kyzyl Dara jest jednym z niewielu w rejonie, znanych do tej pory, obszarów o wyjątkowo dużym zagęszczeniu występowania petroglifów, które jednocześnie jest położone w obrębie gór wysokich.

 

Aldona Mueller-Bieniek (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Marcin Dziewanowski (Pracownia Archeologiczno – Konserwatorska „Jastrzębiec”, Przecław, Polska)

Pierwsi rolnicy Dolnego Nadodrza w świetle najnowszych badań archeobotanicznych

Stan badań nad początkami rolnictwa na Dolnym Nadodrzu jest powszechnie uznawany za słaby, dlatego szczególnie ważnymi dla dziedziny są wyniki materiałów pochodzących z ostatnich badań przeprowadzonych przez M. Dziewanowskiego na stanowiskach z VI i V tys. BC na Wzniesieniach Szczecińskich. Efektem badań archeologicznych, obok rozpoznania sieci osadniczej i przebadania reliktów długich domostw było pozyskanie materiałów przeznaczonych do badań bioarcheologicznych, o szczególnym znaczeniu dla studiów nad początkami gospodarki wytwórczej.

W niniejszym referacie zostaną zaprezentowane wstępne wyniki badań archeobotanicznych jam przydomowych domów KCWR nr 1, 7, 8, 10, 14 oraz obiektu nr 2/2018 łączonego z kulturą rösseńską. Zostaną one porównane m.in. z informacjami, jakie są dostępne dla Kujaw i Pojezierza Starogardzkiego.

 

Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Technologia obróbki krzemienia w kulturze świderskiej – koncepcja, metoda, technika

Referat jest próbą podsumowania aktualnego stanu badań nad technologią obróbką surowców krzemiennych wśród społeczności kultury świderskiej. Jego główną oś wyznaczają wyniki studiów nad składankami ze stanowiska Wołkusz 5, gm. Lipsk, woj. podlaskie oraz stanowiska Kołomań 1, gm. Zagnańsk, woj. świętokrzyskie. Duża liczba oraz kompletność wykonanych składanek pozwoliła na przeprowadzenie szeregu analiz, umożliwiających wieloaspektową rekonstrukcję zachowań technologicznych, syntetyzowanych w ramach indywidualnych (autonomicznych) lub zgeneralizowanych (modelowych) łańcuchów operacji. Uzyskane wnioski porównano z wynikami analiz innych inwentarzy świderskich z obszaru Polski, co pozwoliło na ocenę ich reprezentatywności. Ważnym aspektem omawianych badań jest powiązanie zrekonstruowanych zabiegów technicznych z ich materialnymi korelatami tj. określonymi typami wiórów, odłupków bądź rdzeni.

 

Marcin M. Przybyła („Pryncypat Marcin Przybyła” – firma archeologiczna, Polska)

Nowe odkrycia grobowców megalitycznych kultury pucharów lejkowatych w zachodniej Małopolsce

Grobowce megalityczne kultury pucharów lejkowatych (określane jako megaksylony, grobowce typu Niedźwiedź lub grobowce bezkomorowe) są odkrywane na lessach zachodniej Małopolski począwszy od ostatniej ćwierci XX wieku. Znane były dotychczas z kilku zaledwie stanowisk (np. Zagaje Stradowskie, Niedźwiedź, Słonowice) i traktowane jako swoisty fenomen. Badania wykopaliskowe ostatnich lat, zarówno stacjonarne jak i ratownicze, doprowadziły do odkrycia niespodziewanie licznych kolejnych obiektów tego typu – zarówno pojedynczych grobowców, jak i całych cmentarzysk. Zmuszają nas one nowej refleksji na temat roli omawianych grobowców dla społeczności KPL w zachodniej Małopolsce.

 

Jerzy Sikora (Instytut Archeologii, Uniwersytet Łódzki, Polska), Dominik Kacper Płaza (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Polska), Piotr Papiernik (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Polska), Piotr Kittel (Katedra Geologii i Geomorfologii, Uniwersytet Łódzki, Polska), Joanna Rennwanz (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Magdalena Długosz-Lisiecka (Instytut Techniki Radiacyjnej, Politechnika Łódzka, Polska), Marcin Krystek (Katedra Geologii i Geomorfologii, Uniwersytet Łódzki, Polska)

Odkrycie reliktów osady KCWR w Ostrowitem (stan. 2), gm. Chojnice, woj. pomorskie

W trakcie trwających od 2000 r. regularnych, systematycznych badań archeologicznych wielokulturowego kompleksu osadniczego w Ostrowitem, gm. Chojnice, woj. pomorskie, na stanowisku 2, położonym na wschodnim brzegu jeziora Ostrowite, zarejestrowano obiekty Kultury Ceramiki Wstęgowej Rytej. Wspomniane obiekty zakwalifikować należy do kategorii jam – glinianek, wypełnionych zarówno osadami organicznymi i mineralnymi akumulowanymi w trakcie długotrwałego funkcjonowania, jak i szczątkami porozbiórkowymi zniszczonych obiektów naziemnych, które zapewne znajdowały się w pobliżu. Na stanowisku odkryto kilkaset fragmentów, zróżnicowanej ceramiki neolitycznej zarówno cienko jak i grubościennej zdobionej m.in. liniami rytymi oraz nutami z II fazy rozwoju KCWR. Bardzo interesujący jest zbiór zabytków krzemiennych zawierający typowy zestaw narzędzi m.in. z drapaczami oraz półtylczakami z wyświeceniami żniwnymi wykonanymi z surowców lokalnych oraz importowanych w tym z krzemienia czekoladowego. Obok przedmiotów krzemiennych, które można łączyć z zespołami KCWR na stanowisku odkryte zostały także zabytki związane z mezolitem, które mogą dać szansę na włączenie się do dyskusji o relacjach najstarszych neolitycznych rolników z mezolitycznymi łowcami i zbieraczami na Niżu Polskim. W wypełniskach obiektów KCWR ujawniono także obecność makroszczątków roślinnych w tym m.in. ziaren zbóż oraz grochu. Wykonane datowania radiowęglowe wyselekcjonowanych makroszczątków pozwalają na określenie chronologii wypełnisk na lata 5200-5000 BC. Wykonano także specjalistyczne analizy petrograficzne przedmiotów kamiennych (żaren) oraz analizy radiometryczne wybranych fragmentów ceramiki naczyniowej.

 

Iwona Sobkowiak Tabaka (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Bernadeta Kufel-Diakowska (Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski, Polska), Aleksandr Diachenko (Instytut Archeologii, Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Ukraina)

Wytwórczość krzemieniarska z trypolskiej osady w Kamieńcu Podolskim (Tatarysky)

W referacie przedstawione zostaną wyniki analiz technologicznych, typologicznych, surowcowych i funkcjonalnych zespołu krzemiennego ze stanowiska Kamieniec-Podolski (Tatarysky), datowanego na 3950-3900 BC (faza BII rozwoju kultury zachodniotrypolskiej). Zespół ten prezentowany jest na szerokim tle porównawczym stanowisk z obszaru leśno-stepowej Ukrainy. Obróbka krzemienia koncentrowała się na produkcji wiórów, przeznaczonych następnie do wyrobu narzędzi, wytwarzanych z dobrej jakości surowca (głównie wieku turońskiego). Jednak preferencje w zakresie wykorzystania surowca zmieniały się w zależności od regionu i miejsca.

 

Magdalena Sudoł-Procyk (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska), Hubert Binnebesel (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska), Magdalena Malak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska)

Krzemień czekoladowy z Doliny Udorki w świetle najnowszych badań wykopaliskowych na stanowisku Poręba Dzierżna 24 oraz prospekcji terenowych w rejonie wychodni surowca

Krzemień czekoladowy ze środkowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest obecnie przedmiotem intensywnych badań finansowanych ze środków grantu Narodowego Centrum Nauki nr 2018/30/E/HS3/00567. Jednym z głównych założeń projektu, jest rozpoznanie stanowiska górniczego w Porębie Dzierżnej (gm. Wolbrom, woj. małopolskie).

Stanowisko Poręba Dzierżna 24, położone jest w Dolinie Udorki (środkowa część Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej). Prospekcje terenowe wraz z badaniami LIDAR pozwoliły wykryć znaczącą ilość dołów, których górniczy charakter potwierdziły badania sondażowe w latach 2018-2019. Od 2020 roku trwają kompleksowe badania interdyscyplinarnego zespołu.

Referat ma na celu prezentację najnowszych ustaleń oraz interpretacji dotyczących stanowiska w odniesieniu do wyników badań wykopaliskowych uzyskanych w 2021 roku. Zaprezentowane zostaną także wstępne wyniki analizy przestrzennej zabytków krzemiennych.

Dodatkowo autorzy przedstawią efekty prospekcji terenowych przeprowadzonych w minionych sezonach w mikroregionie, jak i perspektywy badawcze na najbliższe lata. Pierwsze ustalenia wykazały obecność nowych stanowisk z wyrobami wykonanymi z lokalnego krzemienia czekoladowego oraz poszerzenie zasięgu wychodni tego surowca.

 

Stanisław Wilk (Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze, Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)

W poszukiwaniu początków eneolitu na Wyżynie Małopolskiej

Jednostkami taksonomicznymi, które należy łączyć z procesem wprowadzania w Małopolsce wzorców epoki miedzi/eneolitu, obejmujących m.in. gruntowną zmianę struktur społecznych oraz znajomość metalurgii miedzi, są kultura lubelsko-wołyńska i grupa wyciąsko-złotnicka. Pomimo wielu lat badań niektóre kwestie dotyczące obu ugrupowań, takie jak chronologia absolutna i periodyzacja oraz kierunki powiązań z centrami kulturowymi epoki miedzi, nadal budzą kontrowersje. Zagadnienia te stały się przedmiotem wieloaspektowej analizy przeprowadzonej w ramach projektu NCN Preludium 13 pt. „Adaptacja zakarpackich wzorców kulturowych epoki miedzi w młodszych kulturach naddunajskich na Wyżynie Małopolskiej” realizowanego przez autora od 2018 r. na Wydziale Historycznym UJ. W wyniku przeprowadzonych badań zaproponowano nową chronologię obu małopolskich ugrupowań, obejmującą lata 4050/4000-3700 BC, jak również wysunięto tezę o istnieniu, datowanej na ok. 4250/4200-4100/4050 BC, fazy inicjalnej eneolitu. Jej archeologicznym świadectwem są obiekty zawierające materiały o cechach kultury Bodrogkeresztúr, grupy Ludanice i kultury Balaton-Lasinja oraz lokalnych ugrupowań późnoneolitycznych, odkryte m.in. na stan. 2 w Książnicach, na stan. Wzgórze Zawichojskie w Sandomierzu, na stan. 3 w Miechowie, na stan. 43 w Bochni-Chodenicach, na stan. 24 w Proszowicach oraz na stan. 5 w Modlnicy.

 

Adam Wawrusiewicz (Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Polska), Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Marcin Frączek (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska), Elżbieta Jaskulska (Wydział Archeologii, Uniwersytetu Warszawskiego, Polska), Iga Szwed (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Krzysztof Żurek (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska), Karolina Fularczyk (Instytut Geografii i Nauk o Środowisku, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Polska), Klaudia Belkiewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi. Wstępne wyniki badań nad obrzędowością funeralną

Obszary Podlasia z pewnością należą do regionów kluczowych dla poznania zarówno genezy, jak i specyfiki zjawisk kulturowych określanych mianem kultury niemeńskiej, typu/horyzontu Linin, czy w bardziej ogólnym pojęciu niemeńskiego kręgu kulturowego. Do niedawna dokumentowano tu jednak wyłącznie relikty stanowisk osadowych. Brakowało przy tym jakichkolwiek przesłanek pozwalających na zdefiniowanie obrządku pogrzebowego, który przez dziesięciolecia pozostawał nieuchwytny metodami archeologicznymi. Pierwsze symptomy zmian tego stanu rzeczy zaobserwowano w trakcie analizy niezwykle bogatych źródeł pozyskanych w latach 70. XX w. na stanowisku w Grądach-Woniecko, woj. podlaskie. Jednak dopiero w pod koniec 2021 roku, wzmożona deflacja pola wydmowego doprowadziła do ujawnienia śladów rozległego cmentarzyska. Jedno z bardziej wyraźnych skupisk szczątków kostnych zostało objęte ratowniczymi badaniami wykopaliskowymi, w których efekcie rozpoznano dwa zespoły zawierające skremowane szczątki ludzkie obficie barwione ochrą. Ich kontekst i pozycja stratygraficzna pozwalają wiązać je z ugrupowaniami subneolitycznymi kultury niemeńskiej.

 

Piotr Wojtal (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska), Jarosław Wilczyński (Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt, Polska Akademia Nauk, Polska)

Krajobraz po uczcie. Badania zooarcheologiczne szczątków zwierząt ze środkowoeuropejskich stanowisk graweckich

Badania zooarcheologiczne szczątków zwierząt zapewniają wgląd w życie człowieka w Europie Środkowej pomiędzy 32 a 25 tys. lat temu. Dzięki nim możliwe stało się m.in. poznanie preferencji łowieckich społeczności graweckich. Łowcy-zbieracze kultury pavlovskiej z południowych Moraw wybierali swoje zdobycze z szerokiego spektrum gatunków zwierząt (ssaków i ptaków) zamieszkujących okolice osad. Natomiast w przypadku stanowisk późnograweckich odkrytych w Polsce, Austrii, Czechach i Słowacji widoczna jest wyraźna specjalizacja w polowaniach na wybrany gatunek roślinożercy – mamuta lub renifera. W życiu codziennym łowców-zbieraczy kultury pavlovskiej jak i późnego grawetienu duże znaczenie odgrywały zwierzęta drapieżne. Ta grupa zwierząt dostarczała nie tylko skór oraz materiałów do wyrobu ozdób i narzędzi, lecz była również źródłem pożywienia. Polowania na najniebezpieczniejsze zwierzęta drapieżne jak lwy jaskiniowe i niedźwiedzie nie były przypadkowe ale celowe.

[contact-form-7 id=”19277″ title=”Epoka kamienia – odkrycia, metody, interpretacje”]

Organizatorzy: Marcin Wagner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Magdalena Bis, Wojciech Bis, Kalina Skóra (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Szymon Lenarczyk (Wykop na poziomie – firma archeologiczna, Polska)

Forma sesji: hybrydowa

Data: 14.03.2022 r.

Sesja ta będzie poświęcona prezentacji wyników badań archeologicznych na cmentarzach żydowskich przede wszystkim w Polsce, w odniesieniu m.in. do badanych tego typu stanowisk w Europie Centralnej. Jest to także wydarzenie naukowe, które pozwoli przedstawić stan wiedzy archeologicznej, wynikającej z prowadzonych prac wykopaliskowych na takich nekropolach.

W wyniku dyskusji podsumowującej zaprezentowane wyniki badań możliwe będzie wstępne wypracowanie zasad jeszcze bardziej owocnej współpracy pomiędzy archeologami a społecznością żydowską, opiekującą się nekropolami, żeby podczas badań móc pozyskać maksimum informacji przy jednoczesnym uszanowaniu prawa i kultury żydowskiej. Ważnym w dyskusji będzie przedstawienie przez prelegentów specyfiki pracy archeologa i odpowiednim dostosowaniu zastosowanych metod badawczych w pracach wykopaliskowych na cmentarzach żydowskich.

Szczegółowy program sesji tutaj.

Abstrakty:

Philippe Blanchard (Institut National de Recherches Archéologiques Préventives et UMR 5199 PACEA, Paris, France)

Archaeology as a Source for the Study of Medieval Jewish Cemeteries in Europe

Until the beginning of the 2000s, the study of medieval Jewish communities in Europe was mainly done through textual and iconographic sources, and sometimes through grave goods preserved in museums. The emergence of preventive archaeology at the end of the 1990’s allowed the discovery of remains, notably burial sites. The study of these cemeteries from an archaeological perspective, which has been relatively unexploited up to now, nevertheless sheds new light on these communities and their practices in relation to death. The study on a very large scale (that of Europe) allows comparisons on three distinct levels (sites, tombs and individuals) and allows us to compare the funerary ritual of different cultures (Ashkenazi/Sephardic). This paper will present the corpus of available sites, the constraints of such a subject and the first elements of synthesis resulting from this research work.

Tomasz Cymbalak (National Heritage Institute of Czech Republic, Prague, Czech Repulic)

Gan jehudi na Nowym Mieście w Pradze. Największa nekropolia żydowska w średniowiecznych Czechach w świetle badań archeologicznych

Teren dawnego Ogrodu żydowskiego (Hortus Judaeorum, Der Judengarten) to największy cmentarz żydowski w Czechach, który znajdował się pierwotnie przed murami praskiego Starego Miasta. W połowie XIV wieku znalazł się niemal w centrum Nowego Miasta, które założył król czeski i późniejszy cesarz rzymski Karol IV. Niecałe półtora wieku później, na mocy edyktu Władysława Jagiellońskiego, obszar cmentarza został podzielony na działki mieszczańskie.

Dotychczas na terenie cmentarza i w jego bezpośrednim sąsiedztwie przeprowadzono ponad 20 badań archeologicznych. W referacie zostaną przedstawione informacje o pracach, które dostarczyły dowodów na istnienie tytułowego cmentarza – Ogrodu żydowskiego. Główne informacje o nekropolii uzyskano podczas badań w latach 1997-1999. Odkryto wtedy ponad 400 grobów. Określono jej pierwotną powierzchnię cmentarza. Poszczególne groby były ograniczone płaskimi kamieniami większych rozmiarów. Zmarli byli ułożeni na wznak w drewnianych trumnach, z głową na zachód. Specyficzne było ułożenie płytek łupkowych na oczach lub ustach zmarłych oraz głazy kwarcowe leżące u ich stóp. W niektórych przypadkach rozpoznano elementy wyposażenia grobów.

Dzięki tym odkryciom teren uznano za zabytek kultury „były cmentarz żydowski – Ogród żydowski, ślady archeologiczne”. W czasie późniejszych badań terenowych, przeprowadzonych w północnej części nekropolii, stwierdzono, że była ona oddzielona od miejskiej zabudowy suchą fosą. Ponadto doprecyzowano informacje o początkach cmentarza – na początku XIII wieku. Świadectwem miejsca spoczynku przedstawicieli społeczności żydowskiej jest też kolekcja 24 fragmentów nagrobków. Macew użyto jako materiału budowlanego, a zadokumentowano je na północ od cmentarza.

Obszar byłego cmentarza żydowskiego to temat delikatny naukowo i społecznie. Z tego względu wymaga ścisłej współpracy z ekspertami z Muzeum Żydowskiego w Pradze oraz z przedstawicielami społeczności żydowskiej. Monitoring obszaru cmentarza i badania terenowe pozwalają stale aktualizować dotychczasowe spostrzeżenia o skali i cechach obrządku pogrzebowego oraz o początkach tej największej nekropolii żydowskiej w Czechach.

Szymon Lenarczyk (Wykop na poziomie – firma archeologiczna, Polska), Michał Laszczkowski (Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, Polska)

200 lat historii Warszawy w trzydziestu centymetrach ziemi. Cmentarz na Okopowej, dzieje nekropoli poparte badaniami wykopaliskowymi

Badania archeologiczne na obszarze cmentarza żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie, zostały zainaugurowane latem 2020 roku. Prace badawcze, objęły swym zasięgiem obszar najstarszej części nekropoli – kwaterę I i kwaterę IX. Celem prac była próba przywrócenie tej części cmentarza do stanu z końca XIX – początku XX wieku oraz odrestaurowanie wraz z konserwatorami znajdujących się tam zabytkowych macew.

Działając w zgodzie z zasadami prawa żydowskiego dotyczącego cmentarzy, prace archeologiczne zostały ograniczone do przebadania miejsc pomiędzy widocznymi macewami oraz grobami tumbowymi, ohelami. Podjęte prace pozwoliły odkryć nie tylko zarysy pól grobowych przy macewach, wykonane z cegieł wypalanych, często znaczonych sygnaturami warszawskich i podwarszawskich cegielni, ale także nieznane dotąd bruki w alejkach pomiędzy grobami oraz fragmenty nagrobków, jak i całe macewy, często datowane na wiek XIX.

W trakcie badań natrafiono na niezwykle interesujące przedmioty, będące świadectwem dziejów nekropoli, a także śladami pozostawionymi przez odwiedzających ją ludzi, czy walk toczących się podczas wojny (pistolet, zapalnik, łuski nabojów etc.)

Projekt ten pozwala odsłonić nie tylko dzieje samego cmentarza, ale i społeczności Żydowskiej, która stanowiła niegdyś dużą grupę wśród mieszkańców Warszawy.

Szymon Lenarczyk (Wykop na poziomie – firma archeologiczna, Polska), Magdalena Sugalska (Badaczka niezależna, Polska), Marcin Wagner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Nekropola czy park miejski? Cmentarz na Bródnie, dzieje dawne i najnowsze

Jesienią 2021 roku rozpoczęto prace wykopaliskowe na cmentarzu żydowskim na Bródnie w Warszawie, które będą kontynuowane w kolejnych sezonach.

Cmentarz zajmuje obszar około 13,5 ha, będąc tym samym drugą co do wielkości nekropolą żydowską w Warszawie. Według szacunków, od czasów ufundowania cmentarza przez Szmula Zbytkowera w drugiej połowie XVIII wieku, aż do początku II Wojny Światowej, pochowanych zostało tam około 250 000 Żydów. Tuż po II wojnie światowej cmentarz został zniszczony, a macewy usunięto z ich pierwotnego miejsca.

W 2021 roku prace rozpoczęto w najstarszej części w kwaterze II, gdzie według informacji znajduje się grób Abrama Jaakowa Sterna, wybitnego matematyka. Przed przystąpieniem do pracy i wyborem miejsca badań zostały przeanalizowane historyczne plany i mapy tej części Warszawy. Podczas prac wykopaliskowych odsłonięto m.in. historyczną drogę ograniczającą z dwóch stron tę kwaterę, genizę, wykonaną przy użyciu przedwojennej rury kanalizacyjnej oraz zarysy prostokątnych pól grobowych.

Aleksander Limisiewicz („Akme” – Zdzisław Wiśniewski, sp. z o.o., Polska), Jerzy Kichler (Gmina Wyznaniowa Żydowska we Wrocławiu, Polska)

Wrocław-Stare Miasto, ul. Gwarna. Badania wykopaliskowe na zapleczu dawnego cmentarza żydowskiego z XVIII–XIX wieku

Badania wykopaliskowe na terenie dawnego cmentarza żydowskiego we Wrocławiu, przy ul. Gwarnej, były prowadzone wielokrotnie. Przyczyną były ekshumacje części pochówków w 1912 i 1937 roku. Po raz pierwszy w związku z budową ul. Dworcowej, łączącej Dworzec Główny z miastem i drugi raz w ramach ustaw norymberskich, zmierzających do likwidacji miejsc pamięci.

Dążąc współcześnie do zabudowy terenów objętych wcześniejszą ekshumacją, prowadzono prace poszukiwawcze, identyfikujące te miejsca.

W 2017 roku podczas prac budowlanych natrafiono na pochówki pochodzące z terenu cmentarza. Był to obszar przyłączony w 1912 roku do zamkniętego już cmentarza, w ramach regulacji gruntów, w zamian za teren pod przebieg ul. Dworcowej.

Prace prowadzone w roku 2017 ujawniły siedem pochówków indywidualnych, groby nr 2–8, obejmujące najpewniej ekshumowane pochówki osób eksponowanych. Zbiorowy – masowy grób, obejmujący 116 pochówków w drewnianych sarkofagach oraz 5 grobów zbiorowych, w których pochowanych zmarłych z grobów wykopanych w trakcie budowy betonowej platformy w 1943 roku.

Przypuszczamy, że groby indywidualne i grób masowy zostały przeniesione i zakopane w 1937 roku. Świadczy o tym obecność licznych „przypinek” noszonych w klapach marynarek i bluz, ze znakami swastyki.

Grób „masowy” składał się ze 115 pochówków, w których szczątki zmarłych umieszczano w drewnianych, niewielkich sarkofagach. Wykonano je najpewniej ze sklejki, gdzie części składowe łączono ze sobą na pióro i wpust, gdyż nie stwierdzono obecności gwoździ.

W obrębie sarkofagów znajdowano, jako wyposażenie fragmenty ceramiki pochodzącej z XVIII i XIX w. Część z nich miała owalny kształt i służyły pierwotnie do ułożenia na powiekach zmarłego. Inne ułamki, najpewniej pochodziły z naczyń użytych podczas obmywania zmarłego i zostały po wykorzystaniu rozbite i włożone do grobu.

Sarkofagi ułożone były w stos o szerokości i długości 8 pojemników, w co najmniej 4 warstwach. W niektórych grobach złożono więcej niż jednego zmarłego. Dotyczyło to szczególnie dzieci. Domyślamy się, że poszczególne układy pionowe, przypisane były jednej rodzinie (?), co stwarzało łatwą możliwość ponownej ekshumacji.

Anna Michałowska-Mycielska (Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Organizacja przestrzeni cmentarzy żydowskich na ziemiach polskich

Celem referatu jest przedstawienie, jak wyglądał podział na strefy na cmentarzach żydowskich na ziemiach polskich.

Przestrzeń cmentarza żydowskiego, pozostającego pod nadzorem władz gminnych i bractwa pogrzebowego (chewra kadisza), była podzielona na kilka stref. Podstawowy podział obejmował strefę męską i kobiecą, niekiedy wydzielano także obszar dla pochówków młodzieńców i panien, czyli osób młodych, które nie weszły w związki małżeńskie. Osobną strefę stanowiła ta zarezerwowana dla potomków rodów kapłańskich (kahanitów), którzy ze względu na wymogi prawa żydowskiego w ograniczony sposób mogli się kontaktować ze zmarłymi i miejscem pochówków. Niekiedy osobna strefa wydzielona była także dla lewitów. Obserwować możemy także zwyczaj grzebania koło siebie osób zasłużonych dla gminy (dotyczyło to mężczyzn i ich męskich potomków), a także praktykę grzebania koło siebie małżonków i innych członków rodzin (rodzice-dzieci, dziadkowie-wnukowie).

Dariusz Rozmus (Wyższa Szkoła „Humanitas” w Sosnowcu, Polska)

Inwentaryzacja wybranych cmentarzy żydowskich i ich pozostałości na pograniczu obecnego Górnego Śląska i Małopolski – historia, sugestie prawne, badawcze i konserwatorskie

W referacie przedstawione zostaną prace inwentaryzacyjne podejmowane na cmentarzach żydowskich znajdujących się na pograniczu Górnego Śląska i Małopolski (na Ziemi Olkuskiej, w Zagłębiu Dąbrowskim oraz okolicach). Omówiony zostanie ich przebieg, trudności w realizacji oraz efekty. Podkreślona zostanie również rola archeologów w tego typu działaniach i potrzeba kontynuacji takich działań.

Inwentaryzację rozpoczęto w 1989 roku od dokumentacji cmentarza żydowskiego w Pilicy. Zainicjowały je ówczesne służby konserwatorskie, potem prowadzone były z udziałem pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas tych prac zespoły badawcze zetknęły się z wieloma problemami natury konserwatorskiej i prawnej. Szczególnie trudne było odzyskanie bogato zdobionych macew pochodzących z XVIII wieku ze starego cmentarza w Pilicy wmurowanych w dwudziestowieczny budynek. Efektem przeprowadzonych inwentaryzacji są opracowania i publikacje dotyczące cmentarzy: w Jaworznie, Dąbrowie Górniczej, Olkuszu, Pilicy i Sławkowie, a planowane są o nekropolii w Będzinie i Chrzanowie. Jednocześnie autor realizował własne studia na temat żydowskiej, nieprofesjonalnej sztuki sepulkralnej.

Rola archeologów w ochronie żydowskiego dziedzictwa będzie w najbliższych czasach rosła. Może ona jednak kolidować zarówno z prawem, jak i ze zwyczajami religijnymi, a odczucia takie wymagają szczególnego podejścia. Bywają sytuacje, gdy badania archeologiczne są koniecznością (ratownicze). Rzeczywiste wymiary nieistniejących już (w sensie faktycznym, wizualnym, nie prawnym) nekropolii często są nieznane. Prace archeologiczne muszą być prowadzone zgodnie z wymogami Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy działającej w ramach Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich, co uniemożliwia eksplorację miejsca pochówków. Cmentarze te można badać z użyciem metod nieinwazyjnych (geofizycznych), ale nie zawsze są one skuteczne. Powinno się je po prostu inwentaryzować, opracowywać i chronić.

Kalina Skóra (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Magdalena Bis (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)

Archeologia cmentarzy żydowskich Europy Środkowej – stan badań i perspektywy

Referat będzie dotyczyć archeologicznego rozpoznania cmentarzy żydowskich funkcjonujących od średniowiecza po XX wiek w krajach Europy Środkowej, ze szczególnym uwzględnieniem terenu Polski. Omówione zostaną stosowane metody badań ze wskazaniem na ich uwarunkowania prawne i obyczajowe. Sumarycznie zostanie przedstawiony stan wiedzy o nekropoliach żydowskich, ich lokalizacji, wielkości i organizacji przestrzeni grzebalnej w świetle archeologii. Kolejna grupa prezentowanych zagadnień to uchwytne archeologicznie przejawy judaistycznej obrzędowości pogrzebowej związane bezpośrednio z pochówkiem. Naszkicowane zostaną także perspektywy badawcze, kwestie wymagające dalszych studiów oraz determinujące je aspekty legislacyjne i kulturowe.

Magdalena Sugalska (Badaczka niezależna, Polska)

Jak współpraca archeologii z konserwacją zabytków pomaga odkryć więcej – prace archeologiczne na Cmentarzu Żydowskim na Warszawskich Powązkach, sezon badawczy 2021

Cmentarz Żydowski na Woli założony został w 1806 roku, obecnie zajmuje 33,4 ha i spoczywa tu ponad 200 tysięcy osób. Badania archeologiczne na terenie najstarszej części cmentarza – Kwatery I – rozpoczęły się w 2020 roku i kontynuowane były w 2021 roku. Realizacja badań archeologicznych przebiegała pod ścisłym nadzorem Komisji Rabinicznej ds. Cmentarzy.

Wszystkie prace archeologiczne realizowane były z pełnym poszanowaniem prawa religijnego i tradycji żydowskiej. W większości przypadków prace badawcze ograniczały się do usunięcia około 10–15 cm ziemi, tyle zazwyczaj wynosiła warstwa ściółki i humusu zalegająca na stropie komór grobowych. Z uwagi na możliwość pojawienia się kości ludzkich dalsza eksploracja nie była możliwa, dlatego wiele pytań dotyczących chowania zmarłych na Cmentarzu Żydowskim na Okopowej pozostaje bez odpowiedzi. Równocześnie z pracami archeologicznymi na tym obszarze rozpoczęła prace grupa konserwatorów zabytków. Konserwacja obejmowała nie tylko widoczne macewy, ale całe pochówki, dlatego potrzebna była ingerencja w komory grobowe. Dzięki wytycznym konserwatorskim i Komisji Rabinicznej wszelkie prace konserwatorskie naruszające ziemię musiały być przeprowadzone pod nadzorem archeologicznym. Dzięki tym pracom uzyskaliśmy wcześniej niedostępne nam informacje: odkryto i zadokumentowano ceglany spąg komory grobowej, profil komory, odkryto wcześniej niedostępne części nagrobków i dowiedziono, że część pochówków nie zawiera komory ceglanej.

Marcin Wagner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Szklane butelki z badań w kwaterze I na cmentarzu żydowskim przy Okopowej 49/ 51 w Warszawie

Podczas prac archeologicznych na terenie kwatery I na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej jednym z najczęstszych znalezisk były pozostałości różnego rodzaju naczyń szklanych, wśród których były fragmenty mis, zdobionych szlifem, naczyń aptecznych czy zniczy. Wydaje się, że nie wszystkie one są datowane na okres przedwojenny. Niektóre z nich zapewne pochodzą z lat 60-80 tych ubiegłego wieku. Zaskakującymi jednak okazały się fragmenty butelek po alkoholach mocnych, głownie butelek po wódce, ale i fragment butelki po pejsachówce produkowanej w Lublinie. Opisy żydowskich zwyczajów, które opisuje Stefan Wiechecki Wiech rzucają jednak pewne światło nad rozwiązaniem zagadki obecności dużej liczby butelek po wódce na cmentarzu.

Zbiór ten uzupełniają fragmenty butelek do wina, których część pochodzi z XIX wieku, a jedna z nich z opaską przy wylewie, znaleziona w okolicy ohelu Sonnenberga, zapewne może być datowana nawet na I poł. XIX wieku.

Ciekawymi znaleziskami są fragmenty butelek, w których zachowały się pozostałości farb, którymi pokrywano dekorowane lica macew.

Michaela Selmi Wallisová (The Czech Society of Archaeology, Prague, Czech Republic)

The Jewish Settlement and Cemeteries in Mediaeval Prague

During 1997–2000 extensive excavations were undertaken in the area of the so-called “The Jewish garden” in the Vladislavská street (nos. 1390/II and 76/II). The medieval Jewish cemetery, it was presumed, dated according to documentary evidence to 1254–1478. We can conclude that in praxis the rite was not so strict and rigid as formerly presumed. The excavation revealed anomalies not mentioned in written sources (plaener or slate sheets lining the grave pit, slate scutes on eyes or mouths, pebbles placed by the ankles, the use of nails on coffins, a mass grave etc.). Altogether 401 graves were found, some of them were left unexcavated in the yard of the house no. 72/II. The bodies were always placed in wooden coffins; the grave pits are dug tightly next to each other with clear a attempt not to trespass into neighbouring graves. The graves are oriented west – east with the head to the west in the direction of Jerusalem; in many cases the orientation is slightly moved to northwest. Within the surrounding medieval settlement the Jewish cemetery with adjacent Jewish houses form a specific and extraneous element. Thanks to a relatively strict demarcation this enclave can be individually surveyed unlike other areas of medieval Prague.

Wiesław Więckowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Wojciech Bis (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)

Weryfikacyjne badania archeologiczne cmentarzy na warszawskim Bródnie i w Węgrowie. Przyczynek do badań nad żydowskim obrządkiem pogrzebowym

Tematyka archeologiczna w odniesieniu do cmentarzy żydowskich jest podejmowana dość rzadko, dlatego każde tego typu badania są niezwykle cenne. Przykładem takich prac są przeprowadzone na obszarze dwóch mazowieckich cmentarzy – na warszawskim Bródnie i w Węgrowie. Ich rezultaty zaprezentowano w niniejszym referacie.

Badania miały charakter weryfikacyjny. Na Bródnie podjęto próbę wyznaczenia południowej granicy cmentarza, zaś w Węgrowie dążono do potwierdzenia istnienia nekropolii, której zasięg nie był współcześnie widoczny na obszarze inwestycyjnym. W obu przypadkach prace archeologów prowadzone były we współpracy z Komisją Rabiniczną ds. Cmentarzy i zgodnie z wytycznymi uwzględniającymi stosunek religii żydowskiej do szczątków ludzkich. Na podstawie tekstów źródłowych i religijnych wymieniono również zespół cech, które są pomocne w identyfikacji pochówków oraz dawnych cmentarzy.

[contact-form-7 id=”19279″ title=”Archeologia cmentarzy żydowskich w Europie Centralnej”]

Organiser: Stephanie Aulsebrook (Faculty of Archaeology, University of Warsaw)

Session Form: Hybrid

Date: 15.03.2022

Studying past production through cross-craft interaction has enabled a much better understanding of the linkages between different industries and their impact. Such connections may encompass shared tools and facilities, motifs and styles, materials, techniques, skills and knowledge, and strategies of procurement and distribution. Their identification has helped archaeologists to reconstruct previously inaccessible processes in past production, revealing, for example, mechanisms that generated innovation through information exchange or elements of craft organisation.

However, many industries are in fact a collection of multiple crafts, and objects considered the product of one industry are often produced through the skill and labour of more than a single individual, each of whom brings with them specialist knowledge and techniques. ‘Metallurgy’, ‘jewellery manufacture’, ‘textile production’ or ‘carpentry’ are all good examples of umbrella terms that mask the diversity of crafts that were often used side-by-side to create the final product. Applying the cross-craft analysis framework within industries, through intra-cross-craft analysis, enables these intra-craft interactions to be recognised and investigated.

The aim of the workshop is to promote the use of intra-cross-craft analysis as a research framework more widely, by bringing together a diverse group of researchers working on past craft production to discuss its implications. A call for expressions of interest elicited responses from specialists in Europe and the US on metals, ceramics, textiles, stone and jewellery, from the Bronze Age to the Industrial Revolution. The importance of integrating experimental and experiential archaeology into the intra-cross-craft approach will be highlighted through the inclusion of demonstrations.

 

Detailed Session Schedule – here.

Abstracts:

Vasiliki Anevlavi (Austrian Archaeological Institute, Austrian Academy of Sciences, University of Salzburg, Austria)

Marble Extraction and its Industry. Case Studies of White Marble Quarries throughout Antiquity

Quarries are the primary contexts, the first stage of each object. Studying the tool marks, the imprints on the parent rock, the waste, and the unfinished objects at a quarry reveal the secrets of the precision work which was conducted in these locations. The abandoned objects in combination with the waste, give valuable information about the context, the organization of each quarry as well as the manufacturing process, the transportation and the stone trade in antiquity.

Each group of objects, in many cases, uses different quality materials, production tools, workmen and various steps during the pre-shaping of each item. The extent of the scattered pieces in a quarry can show the large size of the quarries. An example where pieces are gathered in one spot can be the indication of a pick-up location or the place of the exit/entrance of the quarry. A characteristic example is the Abu-Hayat Roman quarry near Ephesos, which has recently been studied. Five semi-worked blocks can be observed all orientated in one direction, possibly ready for transportation. Meanwhile, new studies on the island of Tinos have revealed numerous tool marks, in combination with special graffiti and inscriptions, and help us to have a better understanding of the ancient marble industry in the Cycladic Islands.

The studies of these examples not only extend the marble landscape of each area from both a topographical-archaeological viewpoint, but they are also examples of the usage of marbles with particular qualities, extraction methods and productions.

Stephanie Aulsebrook (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Craft and Hobby? Components as a Possible Enabler of ‘Amateur’ Crafters in the Mycenaean World

Components played a significant role in the Mycenaean Palatial Period (c. 1400–1200 BC) jewellery and adornment industries. Many required great skill to make as well as specialist equipment and knowledge. Examples include the granulated hollow gold beads well-known from Mycenaean mortuary contexts. However, for certain component-based objects the last stages of their typical chaîne opératoire, their assembly process, did not require the same level of skill nor specialist equipment or knowledge that may have been difficult to access. Other factors came to the fore, such as a sense of aesthetics, patience and time; strong investment in the latter in particular would have been the key way to improve the object’s final appearance. Based on analogies with historical and modern practices, these circumstances provide a good entry point for ‘amateur’ or ‘hobby’ crafters. In the Mycenaean Palatial Period, one such component was gold foil, used to gild a range of artefacts, especially glass beads. This paper focuses on a collection of foil-covered jewellery components from chamber tombs excavated by Christos Tsountas at Mycenae, studied by Agnes Xenaki-Sakellariou. These demonstrate variable outcomes in terms of success that may indicate the presence of amateur crafters within the sphere of Mycenaean jewellery production.

Nadia Ben-Marzouk (University of Zurich, Switzerland), Giulia Tucci (Tel Aviv University, Israel)

Foreign Imitation in Local Faience Production? (Re)Assessing the Beth Shean Level IX Stamp Seal Group through Intra-Cross-Craft Analysis

This paper re-examines a previously identified group of faience seals dated to the Late Bronze Age in the southern Levant with a focus on producer identity and skill. Referred to as the Beth Shean Level IX group, these faience seals were previously interpreted as the product of local faience seal producers creating imitations of imported Egyptian scarab seals—whose base engraving was right-facing—by impressing them into faience moulds, which were then used to produce a faience scarab with a left-facing impression (Ben-Tor and Keel 2012). Similarly, the back of the scarab was produced in another faience mould, resulting in a technique that combined two separate moulds to create an Egyptian scarab imitation. However, we maintain that core elements of this proposal are fundamentally problematic. Rather, we survey the techniques, materials and stages of production, proposing a connection to metal jewellery production, which may have influenced the faience technology given the producers were likely the same individuals. The paper then situates our case study within the broader landscape of the east Mediterranean and asks whether such a model may have been true of seal producers elsewhere.

Anastasia Dakouri-Hild (University of Virginia, United States of America)

Jacks of all Trades: towards an Understanding of Cross-Craft Fertilization in the Mycenaean Ornamental Industries

The paper re-evaluates the evidence from the Kordatzi workshop in Mycenaean Thebes (mostly gold, glass and stone). First, some thought is given on what constitutes a workshop (or workshop-related material) in the Mycenaean world. Secondly, a detailed, closer look is given at the objects themselves: the paper examines interrelationships between a) same materials used for different functional categories (e.g. jewellery, weaponry, furniture components) and b) same or similar products made of different materials. Subsequently, an effort is made to interpretatively understand which chaines opératoires shared in common have to do with stylistic and iconographic dictates and which with the practicalities of working with certain materials and tools. Third, the context of the finds is scrutinized using the original excavation diaries in order to determine/confirm the spatial relationships of objects connected to workshop activity on the site. Finally, following comparison with a different workshop assemblage in the same Mycenaean settlement (House of Kadmos), some general conclusions are drawn about cross-craft fertilization in Mycenaean ornamental industries.

Katarzyna De Lellis-Danys (Polish Centre of Mediterranean Archaeology, University of Warsaw, Poland), Magdalena M. Woźniak (Polish Centre of Mediterranean Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Intra-Cross-Craft Approach to Ceramic Spindle Whorls from Old Dongola, Sudan

In our paper, we will first explore technological interactions between two crafts: pottery making and spinning. We will then apply intra-cross-craft analysis to ceramic spindle whorls found in the households in Old Dongola (Sudan) of the 14th–18th century CE. Those finds indicate a certain knowledge of properties of used materials and possibly transfer of techniques and practice between crafts. The aim of the paper is also to understand the identity of spindle whorl-makers: specialized craftsmen, potters or spinners, as well as the character of the production of spindle whorls: industrial or home-made.

Dawn Hoffmann (Metalsmith, Maryland, United States of America )

The Metals Family Tree and their Separate Branches – the Variety of Metals: Properties, Treatments and Applications. Practical Session and Case Studies

Within the family of metalworking disciplines there are many similarities, and overlaps. However, there are enough differences of properties: malleability, ductility, melting temperature, strength and scale (of work) to warrant their own fabrication practices in individualized, unique workshop settings. Understanding these qualities can inform us of which materials, processes and tools would be best suited for the job at hand. I will show various ways of forming metals and demonstrate these different approaches needed for ferrous and non-ferrous materials showing some of the parallel and contrasting working conditions. This demonstration will introduce some dilemmas and also some of the solutions that qualities of the various metals present to the metalsmith. The various attributes of metals are also precisely the reason for using them in a intra-craft related manner. The qualities can include: aesthetics, temperature and heat conductivity, magnetism, toughness, food safety, flexibility and imperviousness (or not) to other elements and weathering. Throughout history, the family of metals have been an intriguing and practical part of the daily lives in the family of mankind.

Kyle Jazwa (Maastricht University, Netherlands)

“No Man ever Wetted Clay and then Left it:” Intra-Cross-Craft Interaction and Architectural Technologies in Mainland Greece from the Bronze Age to the Archaic Period

This paper examines the evidence for intra-cross-craft interaction in architectural construction in mainland Greece from the Bronze Age–Archaic Period. Its primary focus will be on clay architectural elements, such as mud bricks, ceramic roofing tiles and drains. Although intra-cross-craft interaction is evident in almost all aspects of building construction, these objects especially demonstrate the multi-directional transfer of skills/knowledge among builders and between builders and potters. A reconstruction of the chaînes opératoires of Early Helladic, Late Helladic, and Archaic ceramic roofing tiles, for instance, clearly demonstrates participation from potters who were mobilized for the refining of the clay and firing of the tiles, while the forming methods drew from more vernacular construction traditions, like mud brick-making and the construction of other unfired clay infrastructure. After presenting this and other evidence for intra-cross-craft interaction in architectural contexts, I demonstrate that periods with higher socio-political complexity and monumental buildings encouraged more exchange among craftsmen who otherwise worked in different realms. The greater diversity of workers cooperating within this context also coincided with noteworthy technological innovation and a receptivity to foreign architectural practices.

Florica Mățău (ARHEOINVEST Center, Department of Exact and Natural Sciences, Interdisciplinary Research Institute, Alexandru Ioan Cuza University of Iași, Romania)

Cross-craft Interactions in the Production of a Middle Bronze Age Crucible Identified in the Lower Danube Region

The Lower Danube region represents one of the most important trade routes used since early prehistory, whereby fundamental innovations and technologies were often transmitted, transformed and adapted through it. The various Middle Bronze Age groups followed different pathways with distinctive endpoints, which caused a significant degree of variability in the transmission of technological knowledge. The Danube Valley and an extended part of the Southern Plain of modern Romania were occupied by the Verbiciora culture (c. 2200/2000–1500/1400 BC), well-known for its exquisite ceramic repertoire. Besides the very diversified ceramic production, at the Verbicioara sites various gold and bronze artefacts were identified, sometimes associated with funerary contexts. Although no metal production sites were identified in the Verbicioara area, a very specific category of ceramic artefacts used in the various sequences of metal processing was reported.

This study focuses on the archaeometric analysis performed on a crucible and on ceramics identified at Rogova for tracing the degree of technological similarities between these artefacts.

Laura B. Mazow (Department of Anthropology, East Carolina University, United States of America)

Re-examining At the Fullers UET 6/2, 414 as a Dialogue between Weaver and Fuller

The completion of a fulled textile is a product of both the weaver’s and fuller’s craft as each craftperson’s work impacts the outcome of the other. For example, a common finishing technique of a weave is edge fringe, which requires special treatment so as not to felt in the fulling process. Fulling, which tightens the weave by matting the wool fibres, causes the textile to shrink. The amount of shrink, and its impact on a textile’s final shape, is dependent on wool type and sort, the tightness of both the spun yarn and the weave and the desired finish. Thus weavers and fullers, while independent specialists, must have interacted at some point along the chaîne opératoire of textile processing.

With that in mind, I suggest a revised reading of the Old Babylonian text, At the Fullers. This dialogue is not between a customer and a fuller, but between a weaver and a fuller. The weaver’s concern is the fringe. The fuller feels his expertise in shrink and stretch is not respected. As they toss insults, we gain witness to a theoretical conversation between inter-dependent craft specialists at the moment the responsibility for the product’s outcome shifts from one to the other.

Peter Northover (Independent Researcher)

How does a Workshop Work?

Archaeological evidence for Bronze Age workshops and how they might have functioned is notoriously elusive. Yes, we have moulds, crucibles, sprue and other casting waste, but little in the way of hearths and other structures, To fill the gap we have two sources of approaches. One is to pay more attention to the information contained in this metallurgical debris, but more importantly, to listen to what the metalwork itself is telling us about how it was made. The second is to study how traditional craftsmen work with copper and copper alloys but, in many cases, they are only concerned with a limited product range. An alternative to this is to look in recent centuries, say from the 17th to the 19th, where we have structural, metallurgical, and, importantly, documentary evidence. Despite first impressions, this is not anachronistic, because the metallurgy is the same, the primary difference between then and the Bronze Age is one of scale, supplemented by animal and water power.

This paper will present one example where we have very detailed records. William Forbes, a Scottish coppersmith, and brazier supplied a wide range of copper and copper alloy components to the Royal Navy in the 1770s and 1780s. When he retired he took his business archive with him and it is preserved in his mansion in Scotland. Particularly important are his ledgers and notebooks recording his metal supplies in and finished product out, his furnace notebooks recording how alloys were made up and melted and the losses in the process, and inventories of the tools and equipment in his workshops. In addition, there are his payroll, and anecdotal evidence in the form of weekly reports from one of his works managers. We can learn how the work was distributed among his workmen, how much they produced, and how much they earned (even in the Bronze Age people would not work for nothing), how long particular tasks took, and what could go wrong.

All this can be found mirrored in the Bronze Age. As a case study we can look at the hoard from Isleham, Cambridgeshire, UK, at 8000 fragments the largest in Britain. It comprises the complete metal stock of a closed-down workshop, from newly finished and part finished objects, through scrap, ingots and waste, down to the floor sweepings. The peculiar circumstances of its preservation means that some pieces are effectively uncorroded and surface traces reveal all the stages of production and finishing, the extent to which defects were tolerated and repaired, and numerous failed pieces which shed further light in the production process, and the human and natural resources needed.

A final point of comparison starts with the order and account books for the Forbes workshops. Here we can see how work was commissioned, how the resources were organised, and how the finished product was transported to the customer. We need now to consider how the same transactions were made in the Bronze Age: how work was commissioned, how the resources, including specialist supplies were obtained, and how the product was distributed and, applying the discipline of production engineering, we can start to reconstruct the different types of workshop and their networks.

Nikolas Papadimitriou (Paul and Alexandra Canellopoulos Museum, Greece), Akis Goumas (Goldsmith – Visiting Artist at the Harvard Center for Hellenic Studies, United States of America)

Interaction among Master Artisans in Early Mycenaean Times

In Early Mycenaean times, numerous daggers were made specifically for funerary display. For the manufacture of these daggers, a variety of materials (e.g. copper, gold, ivory, wood) and demanding techniques (e.g. metal inlay, gold-embroidery) were used, often on the same weapon. This necessitated the cooperation of different craftspersons. At a slightly later stage, artisans started imitating the handles of prestigious daggers in unexpected materials, e.g. glass and agate. The latter handles looked similar in form to those made of wood or ivory but were crafted with entirely different techniques. In this paper we will discuss these examples of “cross-craft interaction” (i.e. [a] the cooperation among different craftsperson working on the same dagger, and [b] the interaction among artisans making similar objects in different materials) and try to understand their implications for the organization of Early Mycenaean workshops for prestigious weapons—especially at the site of Mycenae, where these phenomena are mainly attested. Our research combines microscopic observation of the objects, archaeometric analysis and experimental reconstructions.

Nancy Serwint (Arizona State University, Tempe, Arizona, United States of America)

The Coroplast and the Potter: Considerations on Cross-Craft Specialists

Coroplastic studies is a vibrant area of research among material culture specialists dealing with the ancient world. With terracotta sculpture ranging in size from miniature to over life-size, various techniques were employed in the crafting of distinctive products. Use of clay demanded facility with the hands as well as the employment of other technical devices. It is clear from the study of how terracotta sculpture was made that many of the techniques used for fashioning objects were similar to those employed by potters. The votive terracotta sculpture discovered at ancient Marion, one of the city kingdoms of Cyprus during the Iron Age, will form the basis of the presentation. With a corpus of over 30,000 fragments, the material represents the largest cache of sculpture in clay from a single site on the island. Local production is assumed from the volume of the material as well as the presence of nearby clay sources. Detailed assessment of manufacturing strategies reveals production affinities with various stages of clay procurement methods, techniques for material preparation and the utilization of various formation practices including hand building, coil and slab construction and use of the wheel—all schema shared by both coroplasts and potters.

Agata Ulanowska (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

How many Flax Seeds for a Shirt? Textile Production in Bronze Age Greece from an Intra-Cross-Craft Perspective

The key socio-economic importance of textile production in Bronze Age Greece was, i.a., related to the exceptional complexity of its chaîne opératoire and large labour inputs. All basic operational sequences, such as processing raw materials (e.g. plant cultivation and animal husbandry), fibre processing, forming yarns, dyeing and making textiles required entirely different skills, knowledge and production strategies. Since, overall, textile tasks are also very time-consuming and many have to be performed continuously (e.g. spinning), textile manufacturing was not only visible in everyday life, but it had to accompany and frame other activities and crafts. The now defined concept of intra-cross-craft interaction has, therefore, been naturally applied to examine textile production and technology well before its conceiving. However, due to a limited number of excavated textiles, it has not been applied to examine specific finished products. In this paper, by presenting a brief overview of the intra-cross-craft nature of textile manufacture in the Aegean Bronze Age, I will also highlight the limitations of this approach resulting from gaps in the evidence, especially in relation to the final products, i.e. textiles.

[contact-form-7 id=”19281″ title=”Intra-Cross-Craft Analysis Workshop: Investigating Linkages within Craft Industries”]

Organizator: Paweł Szymański (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)

Forma sesji: on-line

Data: 16.03.2022

Tematem sesji jest omówienie różnorakich wątków badawczych związanych z ceramiką naczyniową z terenu dzisiejszej Polski od wczesnej epoki żelaza (od ok. VI w. p.n.e.) po początek okresu wczesnego średniowiecza (koniec IX wieku), zarówno omówienie tradycji ceramicznych jak i omówienie wyników badań fizykochemicznych. Tematy wystąpień dotyczyć będą ceramiki kultury przeworskiej, kultur bałtyjskich i kultury pomorskiej.

Według obecnego planu, sesja ma zawierać 5 wystąpień jednak niektórzy z potencjalnych uczestników nie zadeklarowali udziału, więc liczba ta może ulec zwiększeniu.

 

Szczegółowy program sesji tutaj.

 

Abstrakty:

Artur Błażejewski (Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski, Polska)

Nadłabskie wątki ornamentacyjne na ceramice kultury przeworskiej w Polsce południowo-zachodniej

 Na obecność nadłabskich motywów ornamentacyjnych na ceramice kultury przeworskiej na obecnym terytorium Polski południowo-zachodniej zwracano uwagę od dawna. Jako pierwsi czynili to badacze niemieccy, szczególnie E. Petersen i C. Pescheck. Podkreślali oni znaczącą rolę kontaktów między obszarami dorzecza Odry i Kotliny Czeskiej w początkach okresu rzymskiego. Podkreślano znaczącą obecność zdobień wykonanych kółkiem zębatym na ceramice ze stanowisk śląskich i wielkopolskich, co wyraźnie wskazywało na wpływy nadłabskiego środowiska kulturowego. Zakładano przy tym, że ceramika ta pojawiła się na obszarze kultury przeworskiej szczególnie w wyniku migracji grup ludności z terenu Czech i Moraw we wczesnym okresie rzymskim.

W latach powojennych tematykę tę poruszyli S. Pazda i G. Domański, ostatnio zaś K. Ibragimow, M. Bohr i A. Błażejewski. Najnowsze badania tego zagadnienia wskazują, iż istotnie motywy zdobień, ale i techniki ich wykonania charakterystyczne dla nadłabskiego środowiska kulturowego pojawiają się na licznych stanowiskach „przeworskich” Polski południowo-zachodniej, jednakże w różnym nasileniu. Rzeczywiście dość często są zauważalne we wczesnym okresie rzymskim. Trzeba jednak podkreślić, że pojawiają się także w fazie C₁. Być może w niektórych skupiskach osadniczych są one dowodem na przybycie trudnych do określenia grup ludności z obszaru Nadłabia. Na ogół są one jednak przejawem większego niż gdzie indziej otwarcia na wpływy zewnętrzne. Dotyczy to zwłaszcza terenów położonych na szlakach komunikacyjnych, jak np. w głogowskim rejonie osadnictwa.

Agata Chilińska-Früboes (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)

Ceramika grobowa kultury Dollkeim-Kovrovo w okresie wpływów rzymskich i w okresie wędrówek ludów

Kultura Dollkeim-Kovrovo obejmowała swoim zasięgiem w okresie wpływów rzymskich i w okresie wędrówek ludów Półwysep Sambijski, dorzecze dolnej i środkowej Pregoły oraz obszar między dolną Pasłęką a środkową Łyną. Mimo że z terenów tych znana jest ogromna liczba znalezisk, mało jest publikacji ich dotyczących. Prace te skupiały się przede wszystkim na przedmiotach metalowych, zaś ceramika zwykle była w nich pomijana. Wynika to po części z faktu, że większość zabytków znanych z terenu kultury Dollkeim-Kovrovo została pozyskana przed II Wojną Światową, a do dnia dzisiejszego zachowało się wiele odkrytych wówczas zabytków metalowych, zaś większość naczyń zaginęła. Celem referatu jest przedstawienie typowych form naczyń grobowych kultury Dollkeim-Kovrovo – popielnic i przystawek oraz pokazanie ich ewentualnych związków z naczyniami pochodzącymi z innych rejonów.

Piotr Iwanicki (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)

Naczynia typu „Niedrzwica”. Cechy, warianty, datowanie

Stanowisko XVII w Niedrzwicy położone jest w dolinie Gołdapy w północno wschodniej części Polski. Należy do nielicznej grupy bałtyjskich, wielokulturowych osiedli badanych szerokopłaszczyznowo. Pozyskany z ponad 700 obiektów materiał ceramiczny stanowi bazę źródłową do szerokiej analizy naczyń zarówno pod względem zmienności ich form jak i zdobnictwa. Przykładem może być wyróżniony wśród odkrytych na stanowisku garnków typ „Niedrzwica”. Prześledzenie występowania naczyń tego typu z innymi formami ceramiki w obiektach odkrytych na stanowisku, jest dobrym punktem wyjścia do dyskusji nad metodami datowania ceramiki z osad. Przynosi również wiele informacji w zakresie zmian stylistycznych i rozwoju typu Niedrzwica, a w szerszym zakresie przemian kulturowych dokonujących się na północno-wschodnich Mazurach w okresie wpływów rzymskich.

Jarosław Jasiewicz (Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Andrzej Michałowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska), Przemysław Niedzielski (Wydział Chemii, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Polska)

Zróżnicowanie chemiczne ceramiki z młodszego okresu przedrzymskiego – podejście numeryczne

Wystąpienie obejmuje niektóre z wyników pierwszych przeprowadzonych na dużą skalę badań nad zróżnicowaniem chemicznym ceramiki pradziejowej pozyskiwanej z obszarów postglacjanych. Przebadano ponad 500 fragmentów naczyń (brzuśce) pochodzących z osad datowanych na młodszy okres przedrzymski w strefie Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Stanowiska łączone były z kulturą przeworską bądź jastorfską. Wystąpienie pokazuje nowe podejście analityczne do wyników składu chemicznego ceramiki, wykorzystując nienadzorowaną klasyfikację fragmentów ceramiki (typologię). Ta metoda opiera się na zaawansowanym doborze cech, najlepiej oddających zróżnicowanie przestrzenne znalezisk. Poszukiwany jest taki podzbiór pierwiastków który najlepiej opisuje zmienność składu chemicznego ceramiki względem ich lokalizacji. Pozwala na tworzenie grup artefaktów ceramicznych odpowiadających ich pochodzeniu lub technologii produkcji. Uchwycona relacja między istniejącymi lokalizacjami a skupieniami uzyskanymi za pomocą Mieszanego Modelu Gausowskiego (GMM) była badana za pomocą wskaźnika opartego na entropii (V-measure). Analiza danych wykazała, że skład chemiczny ceramiki jest kształtowany przez bardziej złożone procesy niż zwykła funkcja wynikająca z pochodzenia surowca i prawdopodobnie jest związany z powstającymi lokalnymi tradycjami garncarskimi. Prace wykonane zostały w ramach projektu NCN UMO-2014/15/B/HS3/02279.

Bartłomiej Kaczyński (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)

Piec do wypału ceramiki z zespołu osadniczego z wczesnej epoki żelaza w Janówku, pow. legionowski

W 1976 roku podczas prac budowalnych na terenie jednostki wojskowej w Janówku w powiecie legionowskim dokonano odkrycia kompleksu osadniczego z wczesnej epoki żelaza. W trakcie trzech sezonów badań prowadzonych przez dr. Jerzego Głosika z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie zadokumentowano blisko 80 obiektów sepulkralnych i osadniczych, świadczących o funkcjonowaniu w tym miejscu zespołu złożonego z cmentarzyska i osady kręgu pomorsko-kloszowego. Jednym z najciekawszych znalezisk były pozostałości pieca do wypału ceramiki, odkrytego w trzecim sezonie badań latem 1978 roku. Bardzo dobry stan zachowania, pieczołowicie wykonana eksploracja i dokumentacja obiektu, a zwłaszcza brak bezpośrednich odniesień w skali centralnej i wschodniej Polski sprawiły, że pozostaje nieocenionym źródłem do poznania procesu wytwarzania naczyń przez społeczności Mazowsza i Podlasia we wczesnej epoce żelaza.

W trakcie pierwszej części referatu przedstawiony zostanie opis obiektu wraz z próbą określenia jego konstrukcji oraz wskazane zostaną najbliższe analogie. W dalszej części zaprezentowany zostanie inwentarz pochodzący z wypełniska pozostałości pieca, na który składają się ułamki kilkudziesięciu naczyń oraz fragmenty polepy konstrukcyjnej. Bogaty i różnorodny zbiór ceramiki, będący jednocześnie największym pozyskanym w kontekście osadniczym wśród badanych naukowo stanowisk na Mazowszu, pozwala na przeprowadzenie porównania z zestawem naczyń odkrytych na oddalonym o 150 m równoczasowym cmentarzysku. W trakcie tej części wystąpienia podjęta zostanie również próba odpowiedzi na następujące pytania:

– Czy ceramika sepulkralna społeczności pomorsko-kloszowych różni się od ceramiki kuchennej/osadniczej?

– Czy na potrzeby funeralne korzystano ze specjalnie przygotowanych naczyń, czy używano ceramiki akurat będącej w dostępie grupy ludności kręgu pomorsko-kloszowego?

– Czy formy, ich zdobienie, faktura i wykończenie powierzchni różnią się między odkrytymi na osadzie i cmentarzysku?

Michał Kasiński (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)

Ceramika jako źródło do poznania dynamiki przemian na pograniczu kultur przeworskiej i jastorfskiej w młodszym okresie przedrzymskim

Młodszy okres przedrzymski to dla Europy Środkowej czas wzmożonych ruchów migracyjnych oraz wynikających z tego istotnych przemian kulturowo-osadniczych. Kultura przeworska, ukształtowana w wyników tych procesów jednostka taksonomiczna, zaliczana do grona kultur zlatenizowanych, była istotnym uczestnikiem tych przemian. Oddziaływała ona w tym czasie na sąsiadujące ugrupowania kulturowe, w tym krąg jastorfski, a znaleziska łączone tradycyjnie ze społecznością zamieszkującą dorzecze Wisły odkrywane są m.in. w grupie gubińskiej na środkowym Nadodrzu oraz na obszarze Niemiec Środkowych (głównie w Turyngii i Saksonii-Anhalt). Dominującą ilościowo kategorię znalezisk zaliczanych do tej grupy stanowi ceramika. Jej pogłębiona analiza, w tym rewizja atrybucji kulturowej części ze wspomnianych materiałów, umożliwia uchwycenie bardziej złożonego obrazu interakcji zachodzących w międzyrzeczu Łaby i Wisły oraz jej skorelowanie ze zmianami osadniczymi uchwytnymi na terenach macierzystych kultury przeworskiej.

Wojciech Nowakowski (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Między Sambią a Mazurami – naczynia z Nadrowii w kartotece Herberta Jankuhna

Nadrowia to zapomniana część Prus, pozostająca długi czas poza zainteresowaniem archeologów – nawet najwybitniejszy archeolog pruski okresu międzywojennego, Carl Engel, poświęcił wydzielonej przez siebie Inster-Pregel-Gruppe zaledwie kilka wzmianek, w których zresztą różnie wyznaczał jej granice. W dodatku wykopaliska na większą skalę zaczęły się w tym rejonie dopiero w połowie lat 30-tych XX wieku, co sprawiło, że ich wyniki tylko w niewielkim stopniu znalazły odbicie w publikacjach, a nawet w archiwaliach. W tej sytuacji dużego znaczenia nabiera zbiór blisko trzydziestu naczyń z kartoteki Herberta Jankuhna, pochodzących przede wszystkim z wczesnego okresu wpływów rzymskich. Jest to wprawdzie bardzo niewielka próbka, ale, być może, wyniki analizy tych naczyń dostarczą informacji, umożliwiających wnioskowanie na temat wspomnianej w tytule kulturowej pozycji Nadrowii: między Sambią a Mazurami.

Barbara Niezabitowska-Wiśniewska (Instytut Archeologii, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Polska)

Ceramika wykonana na kole garncarskim jako źródło do badań nad przemianami kulturowymi na Lubelszczyźnie w okresie rzymskim i wczesnej fazie okresu wędrówek ludów – zarys problematyki

Jednym z kluczowych zagadnień w badaniach nad okresem rzymskim i wczesną fazą okresu wędrówek ludów na terenie ziem polskich są studia nad ceramiką wykonaną na kole garncarskim. Powszechnie występuje ona na stanowiskach kultury przeworskiej, co bez wątpienia ma związek z opanowaniem przez ludność tej kultury umiejętności produkcji tego rodzaju ceramiki. W kulturze wielbarskiej przyjęło się uważać ją za element obcy, o genezie najczęściej łączonej z oddziaływaniami kultur Sântana de Mureş i/lub czerniachowskiej. W ostatnich latach odnotowywany jest jednak ogromny przyrost tej kategorii zabytków na Lubelszczyźnie, gdzie w późnym okresie rzymskim i wczesnej fazie okresu wędrówek ludów wyraźnie rysują się dwie strefy osadnicze – wschodnia dowodnie gocka, zachodnia mieszana (wielbarsko-przeworska). Największy przyrost znalezisk ceramiki wykonanej na kole dotyczy głównie terenów objętych osadnictwem gockim. W referacie oprócz przedstawienia najnowszych zestawień znalezisk ceramiki wykonanej na kole z Lubelszczyzny, zasygnalizowane zostaną problemy związane z jej interpretacją, w tym genezą. Podjęta zostanie próba odwiedzi na następujące pytania: czy istniała lokalna produkcja naczyń przy użyciu koła garncarskiego w obrębie grupy masłomęckiej i kultury wielbarskiej ze szczególnym uwzględnieniem mikroregionu Ulowa, czy też pochodzi ona z nieokreślonych na razie centrów rozmieszczonych na terenie kultury czerniachowskiej i Sântana de Mureş; jak należy datować moment pojawienia się i zaniku ceramiki wykonanej na kole na Lubelszczyźnie; z którą z kultur – wielbarską czy przeworską – należy łączyć ceramikę wykonaną na kole z obszaru zachodniej Lubelszczyzny i jaka jest jej geneza; jak należy interpretować nowe znaleziska ceramiki wykonanej na kole rozproszone na obszarze całej Lubelszczyzny i w jakim stopniu ich obecność zmienia możliwości postrzegania przemian kulturowych w skali całego regionu.

Tomasz Nowakiewicz (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

W poszukiwaniu początków koła garncarskiego na ziemiach pruskich

Ceramika obtaczana na kole garncarskim jest zjawiskiem dobrze widocznym we wczesnośredniowiecznych materiałach z ziem pruskich. Rejestrowana po wielokroć podczas badań, jawi się jako fenomen masowy, będący w dodatku jednym z podstawowych wyznaczników chronologicznych – wprawdzie nie pozwalających na nadmiernie szczegółową datację, ale umożliwiających podstawowe przyporządkowanie znalezisk w ramach głównych faz periodyzacji dziejów tych terenów. O ile jednak samo wykorzystywanie we wczesnośredniowiecznych Prusach naczyń wykonanych przy użyciu koła jest dobrze potwierdzone, to początki tego zjawiska pozostają wciąż słabo uchwytne, stanowiąc tym samym poważne wyzwanie badawcze. O jego zakresie problemowym świadczy lista kluczowych pytań, dotyczących – poza kwestią genezy – także okoliczności sprzyjających szybkiej i powszechnej adaptacji nowych technik garncarskich w środowisku pruskim.

W tym kontekście niewielką moc przekonywania mają nawet rutynowe utyskiwania na stan badań (zazwyczaj prezentowane z ukrytą sugestią, że znalezienie odpowiedzi jest kwestią czasu i zwiększenia bazy źródłowej), ponieważ przyczyn naukowego kłopotu należy upatrywać nie w liczbie materiałów, ale w specyfice kulturowej tej części ziem pruskich we wczesnym średniowieczu. Możliwości poznawcze w tym zakresie są limitowane przede wszystkim brakiem wystarczającej liczby zespołów grobowych, niezależnych datowników i typologiczno-stylistycznych zestawień, opartych na dobrze datowanych materiałach – a tych barier łatwo pokonać się nie da. Mając świadomość tych ograniczeń, trudno jest projektować wystąpienie o charakterze innym, niż będącym swoistą inwentaryzacją problemu. Jednak nawet takie ujęcie ma szanse nieco rozjaśnić mroki, w których skrywa się wskazane w tytule zagadnienie.

Grzegorz Raczkowski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Ceramika naczyniowa z cmentarzysk kultury przeworskiej z dorzecza środkowej Wisły – wybrane rezultaty badań

Zarówno starsze jak i nowsze badania nad kulturą przeworską pokazały jej zróżnicowanie na obszarze środkowego dorzecza Wisły. Mimo znacznego przyrostu materiału w ostatnich latach nadal jednak nie dysponujemy wystarczająco kompleksowym opracowaniem ceramiki z tego obszaru. Podczas wystąpienia zostaną zaprezentowane wybrane rezultaty badań będących próbą uzupełnienia wiedzy w tym temacie. Podjęta zostanie problematyka zróżnicowań mikroregionalnych i chronologicznych, a szczególnie odrębności naczyń z cmentarzysk położonych na wschód od Wisły wyrażonej w morfologii uszek oraz ukształtowania den i wylewów. Omówione zostaną także wyniki analiz przeprowadzonych metodą chromatografii gazowej sprzężonej z spektrometrią mas (GC-MS), celem których było uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy naczynia pełniące w grobach funkcje popielnic mogły być wykorzystywane wcześniej jako ceramika służąca do przygotowywania lub przechowywania potraw.

Judyta Rodzińska-Nowak (Instytut Archeologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Polska)

Ceramika z grobu „książęcego” odkrytego w miejscowości Poprad-Matejovce (Słowacja)

W grobie „książęcym” odkrytym w miejscowości Poprad-Matejovce (Słowacja) natrafiono na osiem naczyń ceramicznych wchodzących, jak można przypuszczać, w skład jego pierwotnego wyposażenia. Wszystkie one zostały znalezione w obrębie południowej części przestrzeni zawartej pomiędzy ścianami wewnętrznej i zewnętrznej komory grobu. Wśród wspomnianych ośmiu naczyń glinianych wskazać należy siedem egzemplarzy wywodzących się niewątpliwie z miejscowego, tj. barbarzyńskiego środowiska kulturowego oraz jedno prowincjonalnorzymskie glazurowane mortarium. Trzy naczynia zachowały się w całości, natomiast pięć okazów rozbitych, zapewne w trakcie rabowania grobu, udało się kompletnie zrekonstruować. W skład zespołu ceramiki pochodzenia barbarzyńskiego wchodzi ręcznie lepiona misa znacznych rozmiarów oraz sześć niewielkich naczyń, które określić można mianem czarek lub misek. Trzy z nich są lepione ręcznie, zaś dalsze trzy wykonano przy użyciu koła garncarskiego. Zespół ceramiki pochodzący z grobu „książęcego” w Popradzie-Matejovcach, jak wykazała przeprowadzona analiza, jest spójny chronologicznie. Naczynia wywodzące się z barbarzyńskiego środowiska kulturowego wykazują cechy technologiczne i stylistyczne, występujące w późnym okresie rzymskim i we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów, tj. w fazach C₃-D, na obszarze objętym zasięgiem kultury przeworskiej, a także na terenach osadnictwa Kwadów oraz w kulturze czerniachowskiej. Zdecydowanie najwięcej nawiązań stylistycznych do naczyń odkrytych we wspomnianym grobie wskazać można wśród inwentarzy ceramicznych ludności kultury przeworskiej, pochodzących między innymi z tzw. cmentarzysk dobrodzieńskich, z długotrwale użytkowanej nekropoli w Opatowie, a także z osad w Turawie, Igołomi i Jakuszowicach. Stwierdzono zatem ponownie istnienie oddziaływań płynących z tych kierunków, które już dawno zostały dostrzeżone w studiach nad ceramiką grupy północnokarpackiej.

Anna Strobin (Instytut Archeologii i Etnologii, Uniwersytet Gdański, Polska)

Ceramika o cechach kultury jastorfskiej z nekropolii w Babim Dole–Borczu, stan. 2, pow. kartuski

Stanowisko 2 w Babim Dole-Borczu na Pojezierzu Kaszubskim znane jest w literaturze archeologicznej przede wszystkim z cmentarzyska z kręgami kamiennymi i kurhanami datowanego na okres rzymski. W trakcie prac archeologicznych na stanowisku zlokalizowano jednak kolejne nekropole łączone z okresem HaC (grupa wielkowiejska) oraz ze starszym i młodszym okresem przedrzymskim; te ostatnie łączone są ze społecznościami o cechach kultury jastorfskiej.

Odkryta w grobach ceramika naczyniowa nawiązuje do materiałów horyzontu marianowickiego kultury jastorfskiej w dorzeczu dolnej Odry, a przede wszystkim do młodszej fazy osadnictwa kultury jastorfskiej na obszarach Niżu Polskiego poza wschodnią granicą jej zwartego osadnictwa. Ten młodszy etap reprezentują smukłe naczynia wazowate o brzuścu odwrotnie gruszkowatym, garnki o brzuścu jajowatym, naczynia o budowie trójczłonowej, naczynia wazowate o brzuścu jajowatym lub zaokrąglonym, a także kubki i misy. Wyróżnione grupy naczyń znajdują analogie przede wszystkim wśród nielicznych zespołów grobowych, jak i osad znanych z ziem polskich, a także Płw. Jutlandzkiego oraz dorzecza dolnej i środkowej Łaby i łączonych z młodszą fazą osadnictwa kultury jastorfskiej.

Na cmentarzysku w Babim Dole-Borczu wraz z naczyniami ceramicznymi o cechach kultury jastorfskiej zaliczonymi do młodszego etapu chronologicznego występują metalowe części stroju, tj. zdobione długie i krótkie zapinki typu B o nóżce wydłużonej, a także żelazne fibule kulkowe (Kugelfibel), w tym okazy bimetaliczne, klamry do pasa – trzyczęściowe typu I wg J. Kostrzewskiego oraz jednoczęściowe, taśmowate (K. Ia). Zabytki metalowe pozwalają na datowanie materiałów ceramicznych na inaugurację młodszego okresu przedrzymskiego (LTC1-LTC2) i potwierdzają udział społeczności kultury jastorfskiej w latenizacji Pomorza Gdańskiego.

Paweł Szymański (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Dwie główne grupy w ceramice naczyniowej kultury bogaczewskiej. Jak długo trwała ta tradycja?

Najważniejszą cechą ceramiki kultury bogaczewskiej w okresie wpływów rzymskich jest obecność dwóch podstawowych grup naczyń, umownie określonych jako kuchenna i stołowa. Różnią się one kilkoma cechami: sposobem ukształtowania powierzchni oraz sposobem wykonania zdobień i miejscem ich umieszczenia. Nieco odmienne są również ogólne formy naczyń. Podział na te dwie grupy był w starożytności bardzo ściśle przestrzegany – brak jest egzemplarzy o cechach pośrednich. Znajduje on ponadto odbicie w miejscu deponowania – formy stołowe znajdywane są na cmentarzyskach i osiedlach natomiast formy kuchenne – bez żadnego wyjątku na osiedlach.

Tematem wystąpienia jest próba stwierdzenia, jak długo trwała tradycja wytwarzania naczyń według tych dwóch wzorów. Przeanalizowany zostanie materiał ceramiczny w kulturach następujących po kulturze bogaczewskiej w okresie późnorzymskim i wędrówek ludów: w grupie olsztyńskiej i kulturze sudowskiej. Ponadto podjęta będzie próba odpowiedzi na pytanie, czy ta tradycja czytelna jest również wcześniej, we wczesnej epoce żelaza, w kulturze kurhanów zachodniobałtyjskich?.

Problem istnienia tradycji w rozwoju ceramiki wydaje się dość istotny, ponieważ może świadczyć o związkach pomiędzy następującymi po sobie kulturami a zatem o ich genezie. Pośrednio rzutuje także na metodykę pracy nad materiałem ceramicznym i sposobem opracowania dalszych podziałów (typologii) naczyń – czy podczas wstępnego podziału kierować się formą naczyń czy ich cechami drugorzędnymi?.

Sławomir Wadyl (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

„Nie z każdej gliny garncarz garnek ulepi”. Garncarstwo z początków wczesnego średniowiecza na Pojezierzu Mazurskim w świetle badań ceramiki z Pasymia

Jednym z ważniejszych zagadnień w badaniach archeologicznych ziem zachodniobałtyjskich jest ich transformacja kulturowa jaka zaszła w początkach wczesnego średniowiecza. Na Pojezierzu Mazurskim obserwujemy trwanie struktur wywodzących się z późnego okresu wędrówek ludów – ten czas określany jest „horyzontem post-olsztyńskim”. Wobec zaniku cmentarzysk podstawowym typem stanowisk do poznania tego okresu są osiedla. Najliczniejszą, choć niezwykle trudną w badaniach, kategorią źródeł jest ceramika.

Badania grodziska w Pasymiu zaowocowały pozyskaniem ogromnego zbioru materiałów ceramicznych, który został poddany typowym procedurom badawczym polegającym na wieloaspektowej analizie, w trakcie której badano przede wszystkim cechy technologiczne, morfologiczne oraz stylistyczne. W klasycznym ujęciu w ceramice z tego okresu wyróżnia się tzw. naczynia stołowe i naczynia kuchenne. Obie te grupy różni w zasadzie wszystko – począwszy od form, przez sposób wykończenia ścianek, skończywszy na ornamentyce. Odrębnym problemem jest pojawienie się ceramiki o tzw. cechach technologiczno-stylistycznych, obtaczanej na kole garncarskim – kategoria ta miała marginalny udział w zbiorze ceramiki z Pasymia. Przeprowadzona analiza pozwoliła na poczynienie interesujących spostrzeżeń na temat zmian w rzemiośle garncarskim względem późnego okresu wędrówek ludów.

Niezwykle cenne dla podejmowanej problematyki są badania petrograficzne i chemiczne, którym poddano wyselekcjonowaną grupę reprezentatywnych naczyń. Badania petrograficzne pozwoliły na wyróżnienie dwóch zasadniczych odmian w ceramice. Należy podkreślić, że podział ten nie koresponduje z rozróżnieniem naczyń opartym na przeznaczeniu funkcjonalnym naczyń.

[contact-form-7 id=”19284″ title=”Ceramika bałtyjska i germańska od wczesnej epoki żelaza po początek okresu wczesnego średniowiecza”]

Organisers: Maciej Sobczyk (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland), Alexei Vranich (Visiting Lecturer Programme ZIP, Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Session Form: Hybrid

Date: 16-17.03.2022

Archaeological research of a high-mountain nature has its challenges, as do other research activities under difficult conditions. These challenges include aspects related to the methodology and logistics of the research. The former builders faced similar conditions, inhabitants, and users of the infrastructure located high in the mountains. We propose that the session will cover two intermingling groups of issues. On the one hand, we will discuss the methodology of research work. On the other, we will present the creation, development, and functioning of sites and routes in the mountains. Mountains may constitute a barrier, but they can also facilitate and channel contact in many cases, determining the nature of the cultural exchange. These processes include ritual activities such as staggering offerings made on Andean peaks and pilgrimage routes along challenging routes. At the same time, such activities provide the impetus for trade and the development of infrastructure to enable human activities in such extreme environments. There are different adaptation methods to high mountain areas depending on cultural conditions and technical capabilities. For this reason, the session is open to research topics from different parts of the world over a broad chronological range. We plan that the session will present the results of high-altitude research in the Americas and Asia, and Europe.

 

Detailed Session Schedule – here.

 

Abstracts:

Jose M. Bastante (National Archeological Park of Machu Picchu – Dirección Desconcentrada de Cultura de Cusco – Ministry of Culture, Peru)

Machupicchu: Safeguarding is Universal Exceptional Value

The new vision for the historic sanctuary-national archaeological park of Machupicchu is based on a permanent monitoring and an adecuate tourism management in order to avoid any negative impact on its universal excepcional value while mantaining a high tourist satisfaction regarding the experience of visiting on of the most claimed mixed heritage sites in the world.

 

Michał Gilewski (Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland)

Vertical Economy of Prehispanic Pacific Coast Guatemala

The Prehispanic and indigenous cultures of the Pacific coast of Guatemala are usually known from ethnographic research and ethnohistorical sources that relate to specific local communities and to local archaeology that relates to specific sites. In this paper, I present how the environmental diversity lead to interdependence and integration of the whole region. Among the data, I present various ethnographic and ethnohistoric information, and compare it to past archaeological summaries. In conclusion, I pick up the suggestion of Spanish ethnohistorian Elias Zamora Acosta and compare this inter-regional system to concept of “Vertical economy” known from Andean region.

 

Jan Kłaput (Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland)

Zooarchaeological Research on Camelids in the Andes: the Case of the Inca Highland site of Maucallacta

The presentation outlines the research conducted in recent years on the zooarchaeology of the Maucallacta ceremonial site, with particular emphasis on camelids. The site is unique among Inca centers known so far in terms of the number and nature of camelid remains found. Their remains show evident traces of consumption, however, their presence in contexts associated with religious activity indicates that some type of ritual feasts were most likely carried out at Maucallacta. These finds are put into broader context of this type of studies, including analyses conducted recently by the author in the Peruvian coast area.

 

Gori Tumi Echevarría López (National University of Santiago Antunez Mayolo, Peru), Luz Marina Monrroy Quiñones (National University of Santiago Antunez Mayolo, Peru)

Archaeological Excavations at Marcavalle, a Formative Period Settlement in the Andes of Cusco, Peru 

In the archaeological literature of Peru, Marcavalle is known as the first human settlement of the Huatanay river basin in Cusco and one of the sites with the oldest ceramics in the region; being characterized by this last material from excavations in the sixties of the last century.

Recent excavations at the site, carried out between the years 2016 and 2019, however, have allowed us to expand our knowledge of this archaeological site, revealing a complex series of cultural testimonies, including architecture, offering deposits, funerary contexts and middens, which are exposing important information about subsistence patterns, rituals; and cultural relations of a highland population, that is still little known for the archaeology of south Peru.

Denise Pozzi-Escot (Pachacamac Museum, Peru), Rommel Angeles Falcon (Pachacamac Museum, Peru)

Relations between Two Prehispanic Andean Sanctuaries: Pachacamac and Pariacaca

Until the 16th century, Pachacamac was the most important pre-Hispanic oracle on the Peruvian coast, characterized by a series of public buildings located in front of the Pacific Ocean, where thousands of pilgrims came to ask for omens and consult. In the Sierra de Lima, Pariacaca was also an important high-altitude sanctuary. Although both had different characteristics, they had a very similar sphere of influence with priests in charge of their cult. The exhibition will present the characteristics of these important oracles.

Dominika Sieczkowska (Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland)

Inca Water Management, Case of the Chachabamba Archaeological Site (Machu Picchu National Park, Peru)

The archaeological site of Chachabamba is located in the Machu Picchu National Archaeological Park at a distance of about 7 kilometres from the main site which is the llaqta of Machu Picchu. The most important part of Chachabamba is the ceremonial sector, which consists of two patios (canchas) built around a carved boulder shrine (huaca). The entire complex is surrounded by a system of 14 relatively symmetrically built Inca fountains (armakuna), which most probably performed only ritual functions. It is an interesting aspect, the way of planning the water system and the question of its function considering the whole ceremonial complex. This is quite rare in the Inca world the lack of economic functions in the water system (especially in the Machu Picchu National Park). The aim of the presentation is designed to show the entire water system, which is located on the Chachabamba site along with its modifications and all the remains of previous water systems which were discovered during archaeological excavations.

 

Sylwia Siemianowska (Institute of Archaeology and Ethnology, Polish Academy of Sciences, Poland)

Close to Each Other or Completely Different? Pottery Production in the High Mountain Valleys of the Old Province of Condesuyos

During the study of pottery from the ceremonial middens from Maucallacta-Pampacolca – an important Inca ceremonial and administrative center – the occurrence of a local pottery group was observed. It was relatively similar to the vessels found in the neighboring valleys, not just in the immediate vicinity. The list of descriptions of ceramic styles functioning in the current archaeological literature for the area of Coropuna, the valleys of Colca, Orcopampa, Chuquibamba and Cothuasi clearly showed that in this whole region we are dealing with the existence of a specific kind of community of cultures of the same or very similar origin. These groups were associated with the migration of people from the Altiplano to the west during the aforementioned period. For this reason, the term „Conde-Collagua zone ceramics” has been proposed to describe all local ceramic styles.

 

William Sillar (University College London, United Kingdom)

Quarrying and Carrying Stone across the Andes

Construction in mountaneous terrain is a challenge, not the least of which is the transportation of material to the site.  This paper considers the evidence for quarrying and transporting stone across the Andes for the construction of the monuments of the Inka empire. Understanding the organization and logistics of this endevour has implications for labour and technology, along with intangibles such as the sacred properties of building material.

 

Maciej Sobczyk (Faculty of Archaeology,  University of Warsaw, Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland), Ruddy Chávez Perea (Independent researcher , Arequipa, Peru)

Ceremonial Routes and their Facilities. High Mountain Archeology of Apu Coropuna 

Coropuna is the highest volcano in Peru. As we well know, thanks to the ethnohistoric source, it was an important cult object in pre-Columbian times. Which is confirmed by ethnographic and archaeological data. The known key sites are located around Apu Coropuna at an altitude of between 3,700 and 5,000 meters above sea level. We want to present what we were able to find out about the connections of the main sites with the traces of the activity of the people that lead higher towards the summits of Apu Coropuna.

 

Dagmara M. Socha (Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland – corresponding author), Marzena Sykutera (Department of Forensic Medicine, Collegium Medicum of Nicolaus Copernicus University in Toruń, Poland), Ruddy Chávez Perea (Independent researcher , Arequipa, Peru)

Ritual Drug Use during Inca Human Sacrifices on Ampato Mountain (Peru)

Hallucinogenic plants and stimulants performed an important role in the beliefs, rituals, and divination practices in the ancient Andes. The aim of this article is to present the results of toxicological studies of two individuals immolated over 500 years ago during a capacocha ritual on the mountain of Ampato in southern Peru. The capacocha was one of the most significant ceremonies carried out in the Inca Empire. During the ritual, the Incas sacrificed children and young women, who were supposed to be beautiful and unblemished.

The hair and nails of three Ampato mummies were examined using LC-MS/MS for the presence of coca alkaloids and metabolites (cocaine, benzoylecgonine, cocaethylene), mescaline, tryptamine, harmaline, and harmine. The results of the study show that during the last weeks of the lives of the victims, they chewed coca leaves and were intoxicated by ayahuasca, a beverage made primarily from the Banisteriopsis caapi.

Alexei Vranich (Faculty of Archaeology  University of Warsaw, Poland)

Tiwanaku as Mountain Observatory

The ritual purpose of the site of Tiwanaku is well established through its elaborate artifacts and stone monuments aligned to landscape and cosmological features. This presentation proposes that the ritual purpose of observe the sacred landscape from monumental settings was a primary reason for the growth of the site from a single structure to a pattern collection of stone buildings.

Mariusz S. Ziółkowski (Centre for Andean Studies, University of Warsaw, Poland) 

The Cult of the Mountain Apus and Highland Lakes: Past and Present

The snow-capped mountains, had in Inca times the status of Apus (tutelary deities), objects of both imperial and local worship. The ritual activities associated with the latter also included various ceremonies dedicated to the lakes located at the foot of the mountains. It is noteworthy that in those places traces of contemporary ritual activities, related to traditional Andean beliefs, have also been documented.

Marta Żuchowska (Faculty of Archaeology,  University of Warsaw, Poland), Ewa Paśnik-Tułowiecka (Faculty of Oriental Studies University of Warsaw, Poland)

Preliminary Study on Meditation Caves of Upper Mustang

The main objective of this presentation is a preliminary analysis of four caves in Upper Mustang, Nepal: Gadeling, Konchokling, Nopchokling and Rinseling.

The first part of the presentation will focus on describing the location, layout and most probable function of the above mentioned caves. In the second part, the religious paintings decorating their walls will be discussed.

So far, only the Konchokling cave has been the subject of academic research, published by C. Luczanits in 2014. In the case of the other caves, this is the first attempt at an academic analysis.

The project is carried out under the Archeo-Oriental Study Group, University of Warsaw research grant.

[contact-form-7 id=”19286″ title=”High Mountain Archeology: Studies of the Limits of Environmental Adaptation – Wednesday and Thursday”]

Organizatorzy: Andrzej Buko (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Dariusz Błaszczyk (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Rafał Fetner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Forma sesji: hybrydowa

Data: 17.03.2022 r.

Kwestia pochodzenia etnicznego mieszkańców Mazowsza i Podlasia, grzebiących swych zmarłych na cmentarzach z grobami w tzw. obstawach kamiennych, pozostaje zagadką od 160 lat. Konstrukcje te pojawiają się na Mazowszu i Podlasiu na początku XI wieku i pozostają zjawiskiem lokalnym. Mają one postać dookolnych obstaw z dużych głazów, często wypełnionych mniejszymi kamieniami do dziś widocznych na powierzchni ziemi. Nie jest to jedyna tradycja funeralna na tym terenie. Obok grobów w obstawach kamiennych funkcjonują również ziemne groby szkieletowe bez konstrukcji.

Dyskusja na temat pochodzenia ludności grzebiącej swych zmarłych w grobach z obudowami kamiennymi nie doprowadziła do jednoznacznych rozstrzygnięć. Część badaczy opowiada się za miejscowym pochodzeniem pochowanych tu osób, przynajmniej formalnie schrystianizowanych. Inni upatrują tutaj populacji etnicznie obcej, np. osiadłych wojowników warego-ruskich, którzy przybyli na te tereny wraz z Jarosławem Mądrym celem pacyfikacji buntu Miecława.

W projekcie Populus Masoviae Medii Aevi stawiamy sobie za cel wyjaśnienie pochodzenia ludności, która zdecydowała się na odmienny obrządek pogrzebowy, z wykorzystaniem analiz klasycznej archeologii i metody bioarcheologicznych. Pragnęlibyśmy, żeby sesja stała się miejscem ponownej refleksji archeologicznej i antropologicznej nad cmentarzyskami z konstrukcjami kamiennymi. Nowoczesne badania biochemiczne nad dietą i migracjami, chronologią, oraz afiliacją genetyczną mogą pozwolić na wyodrębnienia cech kulturowych i biologicznych analizowanych populacji, a także naświetlić zmiany, jakie z czasem zachodziły na średniowiecznym Mazowszu i Podlasiu.

 

Szczegółowy program sesji tutaj.

Sesja organizowana w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki (OPUS 17, nr 2019/33/B/HS3/02453)

 

Abstrakty:

Dariusz Błaszczyk (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Datowanie radiowęglowe średniowiecznych cmentarzysk w obudowach kamiennych na Mazowszu i Podlasiu

Jednym z ciekawych zjawisk funeralnych występujących w średniowiecznej Polsce są cmentarzyska w obudowach kamiennych występujące przede wszystkim nad środkową Wisłą i środkowym Bugiem. Jedną z istotnych kwestii badawczych dotyczących tego typu cmentarzysk jest kwestia ich chronologii – ustalenie początków ich powstania, w tym wydzielenia faz inicjalnych oraz długości ich użytkowania, a także określenie relacji chronologicznych między cmentarzyskami w obudowach kamiennych z Mazowsza wobec tych znanych z Podlasia, a także między cmentarzyskami w obudowach i bez obudów. Chociaż cmentarzyska z konstrukcjami kamiennymi są przedmiotem zainteresowań i badań od ponad stu lat do tej pory nie uzyskano dla nich i nie opublikowano żadnych dat radiowęglowych. Dotychczas ich chronologia była oparta wyłącznie na typologii form grobów i przedmiotów występujących w grobach, przy czym cechą tych cmentarzysk jest prawie całkowity brak najlepszych datowników archeologicznych, czyli monet (występują one nielicznie i pojawiają się dopiero w późnych fazach użytkowania cmentarzysk). W oparciu o te dane oraz jak się wydaje pewne przekonania badaczy były one datowane od połowy XI w. i przez niektórych archeologów wiązane z osadnictwem Warego-Ruskim z czasów Kazimierza Odnowiciela i Jarosława Mądrego. Ponadto przyjmowano, że cmentarzyska mazowieckie są starsze, a cmentarzyska podlaskie młodsze.

Celem wystąpienia jest przedstawienie i omówienie dat radiowęglowych uzyskanych w ramach realizacji projektu Populus Masoviae Medii Aevi dla cmentarzysk w obudowach kamiennych i bez obudów z obszaru Mazowsza (Łączyno Stare, Grzebsk, Pokrzywnica, Tańsk-Przedbory, Płock-Podolszyce) i Podlasia (Narojki, Czekanów, Daniłowo Małe). Badania wykonane za pomocą metody AMS dostarczyły serii dat radiowęglowych, które pozwoliły potwierdzić część funkcjonujących w obiegu naukowym tez, a niektóre z nich obalić lub skorygować. Datowania ¹⁴C pozwoliły między innymi ustalić, że cmentarzyska tego typu zaczęły być użytkowane wcześniej i funkcjonowały dłużej niż dotychczas przypuszczano.

 

Dariusz Błaszczyk (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Pochodzenie osób pochowanych na średniowiecznych cmentarzyskach w obudowach kamiennych z Mazowsza i Podlasia w świetle badań trwałych izotopów strontu

Jedną z ciekawych form średniowiecznego obrządku pogrzebowego występującą na obszarze Mazowsza i Podlasia, która od ponad stu lat przyciąga uwagę badaczy i amatorów są cmentarzyska z konstrukcjami kamiennymi. Mają one najczęściej formę kamiennych obstaw wypełnionych mniejszymi kamieniami w postaci bruku. Zmarłym pochowanym przeważnie w obrządku szkieletowym towarzyszą z reguły bogate dary grobowe. Specyficzna forma tych cmentarzysk od samego początku badań nad nimi wywoływała pytania o pochodzenie użytkujących je i pochowanych na nich ludzi. Część badaczy uważała, że są to groby miejscowej ludności słowiańskiej. Jednak wśród dużej grupy archeologów przyjął się również pogląd, że na cmentarzyskach tych chowano przybyszów ze Skandynawii lub Warego-Rusów osiedlanych w tych miejscach przez władców Piastowskich. Z kolei inna grupa badaczy proponowała, żeby uznać, że na tego typu cmentarzyskach chowano ludność pochodzenia bałtyjskiego.

W ramach projektu Populus Masoviae Madii Aevi podjęta została próba odpowiedzi na pytanie – kim były i skąd pochodziły osoby chowane na średniowiecznych cmentarzyskach w obudowach kamiennych w Polsce między innymi na podstawie badań trwałych izotopów strontu w szczątkach kostnych ludzi i zwierząt. Badania izotopowe pozwalają do pewnego stopnia określić, czy osoby pochowane na danym cmentarzysku były pochodzenia miejscowego, czy były przybyszami oraz jaka była mobilność badanych społeczności. W ramach wystąpienia zostaną przedstawione i omówione wyniki badań strontu uzyskane dla cmentarzysk z konstrukcjami kamiennymi i bez takich konstrukcji z Mazowsza (Łączyno Stare, Grzebsk, Pokrzywnica, Tańsk-Przedbory, Czersk, Płock-Podolszyce) i z Podlasia (Narojki, Czekanów, Daniłowo Małe).

 

Wiesław Bogdanowicz (Muzeum i Instytut Zoologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Monika Patrzyk (Muzeum i Instytut Zoologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Martyna Molak (Laboratorium Paleogenetyki i Genetyki Konserwatorskiej, Centrum Nowych Technologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Populus Masoviae – analiza genetyczna pochówków w grobach z konstrukcjami kamiennymi na Mazowszu i Podlasiu

Jednym z podstawowych zadań projektu jest włączenie osiągnięć antropologii molekularnej do metodyki wnioskowania archeologicznego. Celem analiz genetycznych będzie scharakteryzowanie pochówków w grobach z konstrukcjami kamiennymi na Mazowszu i Podlasiu, porównanie tych dwóch grup między sobą, a także porównanie ich z pochówkami w grobach płaskich bez obstaw kamiennych. Dodatkowo, populacje mazowiecka i podlaska zostaną porównane z populacjami z innych regionów, w których występuje tradycja pochówków w grobach z konstrukcjami kamiennymi. Ostatecznym celem tych analiz będzie wyjaśnienie związków między badanymi grupami (w tym także ich heterogenności genetycznej/etnicznej) oraz pochodzenia tej tradycji funerarnej.

Większość materiału genetycznego pozyskano już ze szczątków kostnych (głównie z części skalistej kości skroniowej czaszki oraz zębów) metodą izolacji DNA wg Rohland et al. (2018) umożliwiającą uzyskanie informacji genetycznej z nawet silnie zdegradowanego materiału. Po ukierunkowanym wzbogacaniu i wysokoprzepustowemu sekwencjonowaniu DNA, przeprowadzona zostanie analiza genetyczna w celu określenia pochodzenia etnicznego, płci i szeregu cech fenotypowych, takich jak kolor oczu lub włosów pochowanych osób. Dla dwóch cmentarzy wytypowanych do analizy szczegółowej zostaną również przebadane markery genetyczne umożliwiające określenie stopnia spokrewnienia między pochowanymi osobami.

Podejście to pozwoli na sprawdzenie czy podział ze względu na typ pochówku jest odzwierciedlony w różnicach genetycznych (co wskazywałoby, że tradycja pochówku w grobach z konstrukcjami kamiennymi przyszła wraz z migracją ludności), czy raczej podział genetyczny jest zgodny z pochodzeniem geograficznym (co z kolei świadczyłoby o rozprzestrzenianiu się tej tradycji niezależnie od migracji). Poza wprowadzeniem w część genetyczną projektu, krótka prezentacja pozwoli na zapoznanie się z kolejnymi etapami otrzymywania i sekwencjonowania antycznego DNA (aDNA).

 

Andrzej Buko (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)

Populus Masoviae Medi Aevi i zagadka stulecia: kogo chowano w grobach z obstawami kamiennymi na Mazowszu średniowiecznym (podstawy projektu badawczego)

Projekt będący przedmiotem naszej sesji dotyczy cmentarzysk z grobami w obstawach kamiennych – jedną z głównych  zagadek obrzędowości pogrzebowej wczesnośredniowiecznego Mazowsza. Pomimo licznych prób weryfikacji dotychczasowych hipotez, dyskusja w przedmiotowych kwestiach pozostaje w stanie impasu poznawczego. Wnioski formułowane na podstawie zestawień typologicznych form grobów, układu pochówków czy analiz wyposażenia grobowego, od pewnego czasu nie generują już bowiem nowych wartości poznawczych. Szansą na przełamanie istniejącego stanu rzeczy mogą być nowe badania interdyscyplinarne z pomocą których spróbujmy zweryfikowac już istniejące i nowe hipotezy, w tym dotychczasowe podstawy wnioskowania archeologów. W tym celu włączono do projektu niezależne i jakościowo nowe, w stosunku do dotychczasowych, narzędzia badawczych. Autor przedstawia pięć wyspecjalizowanych zespołów realizujących te zadania.

 

Rafał Fetner (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Dieta mieszkańców Mazowsza i Podlasia we wczesnym średniowieczu: wstępne wyniki badań izotopów trwałych węgla i azotu

We wczesnym średniowieczu na Mazowszu i Podlasiu powstał i funkcjonował unikatowy na skalę Europy Środkowej obrządek pogrzebowy, w którym zmarłych składano w grobach z obstawą kamienną. Dotychczasowe badania nie pozwoliły na rozstrzygnięcie, czy tradycja ta wyrosła wśród populacji miejscowej, czy została przyniesiona przez migrantów. Jedną ze ścieżek dowodowych w projekcie Populus Masoviae Medii Aevi jest analiza biochemiczna szczątków ludzkich nastawiona na rekonstrukcję diety osób pochowanych na cmentarzyskach z obstawami kamiennymi oraz cmentarzyskach, na których takich konstrukcji nie zarejestrowano. W zamierzeniu ma to pokazać, czy dieta pochowanych tutaj osób wywodzi się z tych samych, czy różnych tradycji żywieniowych.
Celem wystąpienia jest zaprezentowanie wyników analizy izotopów trwałych węgla i azotu zawartych w kolagenie kostnym osobników pochowanych w grobach w obstawach kamiennych na stanowiskach Łączyno Stare (Mazowsze) i Narojki (Podlasie). A także skonfrontowanie ich z wynikami uzyskanymi dla wczesnośredniowiecznych cmentarzysk Kujaw, Wielkopolski i Małopolski. Takie zestawienie może pozwolić na próbę określenia podobieństwa diety mieszkańców Mazowsza i Podlasia z populacjami zamieszkującymi tereny krystalizacji państwa Piastów.

 

Dariusz Krasnodębski (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska), Hanna Olczak (Badacz niezależny)

Swoi czy obcy – problematyka wczesnośredniowiecznych cmentarzysk na terenie nadnarwiańskiego Podlasia

We wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach z terenu dorzecza górnej Narwi, jak w soczewce skupia się złożona historia tego regionu w okresie pomiędzy XI a XIII wiekiem. Z przedziału czasowego obejmującego niespełna 300 lat znane są bowiem groby prezentujące zupełnie różne podejście do sposobu grzebania zmarłych. Na obszarze tym występują zarówno pochówki podkurhanowe, jak i płaskie, bez obstaw kamiennych i z obstawami, ciałopalne i szkieletowe. Wydaje się, że przyczyną takiego zróżnicowania muszą być dynamiczne przemiany kulturowe i etniczne. O ile pierwsze z nich można połączyć z  percepcją religii chrześcijańskiej, to drugie – jak się wydaje – wynikać mogły z przemian politycznych i związanym z tym napływem nowych osadników. Badacze stają jednak przed szeregiem pytań i wątpliwości, których najważniejszym powodem jest zbyt słabe rozpoznanie dziejów politycznych tej części pogranicza mazowiecko-ruskiego. Źródła pisane wspominające tutejsze grody pojawiają się bowiem dopiero w połowie XII stulecia i zajmują się wyłącznie najważniejszymi ośrodkami, takimi jak Drohiczyn czy Brześć. Do poszerzenia wiedzy dotyczącej przemian politycznych, kulturowych i etnicznych pozostaje nam zatem tylko archeologia. W ostatnich latach do wykorzystywanych przez nią tradycyjnych narzędzi badawczych doszło szereg nowych technik, które dają szansę na wyjście z pewnego impasu poznawczego. Mowa tu przede wszystkim o rozpoczętych w ostatnich latach na szerszą skalę badaniach DNA kości z cmentarzysk i ich dokładnym datowaniu radiowęglowym metodą AMS. Na przykładzie kilku rozpoznanych w XXI w. cmentarzysk z terenu dorzecza górnej Narwi przedstawiona zostanie problematyka tego zagadnienia i zaproponowane kierunki, w jakich powinny zmierzać dalsze badania.

 

Katarzyna Skrzyńska (Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska)

Wczesnośredniowieczne społeczności wiejskie Mazowsza i Podlasia – cele i perspektywy badań interdyscyplinarnych

Zespół realizatorów projektu koncentruje się na weryfikacji tez o pochodzeniu ludności użytkującej nekropole z grobami w obstawach kamiennych, rozważając dwie opcje: autochtoniczną i allochtoniczną. Kolejnym etapem są studia międzyregionalne, mające na celu zdefiniowanie podobieństw i różnic w uwarunkowaniach kulturowych ludności, której archeologicznym świadectwem są koncentracje takich cmentarzysk odnotowane w rejonie Płocka i Drohiczyna. Główny wątek badań rozszerzony został tam o analizę porównawczą, ukierunkowaną na rozpoznanie szkieletowych cmentarzysk płaskich.

W mikroskali priorytetem jest analiza pojedynczych populacji z cmentarzysk z obstawami. Celem  jest tu poszukiwanie podobieństw i różnic na dwóch płaszczyznach: kulturowej (potencjalna ewolucja praktyk pogrzebowych) oraz biologicznej (kwestie homogeniczności, heterogenności oraz kondycji przyżyciowej lokalnej wspólnoty i ich zmienności w czasie). Akcentowana jest też kwestia możliwości zdefiniowania starszych i młodszych stref cmentarnych oraz zasad, którymi kierowano się przy organizacji przestrzeni sepulkralnej. Łączą się z tym badania potencjalnych związków rodzinnych pomiędzy pochowanymi.

Do szczegółowych badań wytypowano dwa cmentarzyska z grobami w obstawach kamiennych: w Łączynie Starym na północnym Mazowszu i w Narojkach koło Drohiczyna. Są one analizowane w kontekście grupy cmentarzysk referencyjnych. Podstawę analityczną tych drugich stanowią pochówki możliwie najstarsze – w założeniu reprezentujące lub najbardziej zbliżone do populacji założycielskich. Część analityczną uzupełniają katalogi cmentarzysk z Mazowsza i Podlasia oraz baza danych, w której zamieszczone zostaną opisy grobów poddanych pełnej analizie interdyscyplinarnej.

 

Łukasz Maurycy Stanaszek (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)

Badania antropologiczne materiałów kostnych uwzględnionych w projekcie Populus Masoviae Medi Aevi

Jednym z celów projektu Populus Masoviae Medii Aevi jest przygotowanie bazy danych antropologicznych uwzględniającej m.in. anatomiczny opis szkieletów, podstawowe pomiary kości (służące m.in. do oszacowania wysokości ciała), oznaczenie płci i wieku zmarłych, charakterystykę zmian anatomopatologicznych i post-traumatycznych widocznych na kościach, tj. urazy i złamania, zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające związane z postępującym procesem starzenia, zmiany przeciążeniowe (np. guzki Schmorla), zmiany rozwojowe związane z procesem osyfikacji szkieletu, wyznaczniki stresu i kondycji populacji (np. cribra orbitalia, hypoplazja szkliwa). W tym celu opracowano zestandaryzowaną kartę opisu szczątków ludzkich, pozwalającą na szerokie spektrum porównawcze zgromadzonych materiałów. Po zebraniu wszystkich danych możliwe będzie podsumowanie wyników badań, obejmujące antropologiczną rekonstrukcję populacji średniowiecznego Mazowsza w kontekście wyników badań interdyscyplinarnych. Podstawowe materiały kostne objęte całościową analizą antropologiczną pochodzą z dwóch stanowisk: Łączyna Starego (Mazowsze) i Narojek (Podlasie). Ponadto uwzględniono materiały porównawcze m.in. z Płocka, Czekanowa, Grzebska, Pokrzywnicy Wielkiej, Tańska-Przedborów, dotyczące wybranych szczątków ludzkich pochodzących z grobów w obudowach kamiennych, które objęto analizami DNA, stabilnych izotopów, diety i datowania ¹⁴C AMS.

[contact-form-7 id=”19288″ title=”Populus Masoviae Medi Aevi, czyli zagadka stulecia – nowe perspektywy badań nad średniowiecznymi cmentarzyskami z konstrukcjami kamiennymi z Mazowsza i Podlasia”]

Organisers: Miłosz Giersz, Janusz Wołoszyn (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Session Form: Hybrid

Date: 17-18.03.2022

El profesor Krzysztof Makowski (Pontificia Universidad Católica del Perú, Lima), egresado del Instituto de Arqueología de la Universidad de Varsovia, es un eminente arqueólogo que desde hace casi 40 años investiga diversos aspectos del desarrollo de las comunidades prehispánicas del área centroandina y Maestro de varias generaciones de americanistas polacos y peruanos. La sesión, en la que participarán colegas, colaboradores y alumnos del Profesor, será una especie de homenaje y expresión de reconocimiento a los méritos científicos y didácticos de este destacado investigador.

La sesión examinará las diversas formas de organización social presentes en la América precolombina a lo largo de los últimos milenios y discutirá los enfoques metodológicos que, como representantes de diferentes disciplinas, tenemos a nuestra disposición para estudiar este fenómeno extremadamente complejo.

 

Detailed Session Schedule – here.

 

Resumentes:

Ivan Ghezzi Solis (Instituto de Investigaciones Arqueológicas IDARQ, Peru)

El Observatorio Solar Chankillo: Patrimonio mundial

El descubrimiento de un observatorio solar excepcional en Chankillo ha estimulado la investigación en Casma como un posible lugar de origen de la astronomía andina. En esta ponencia se presentan y discuten los resultados conocidos hasta el momento, y se contrastan con Chankillo y otros sitios comparables en el mundo.

Miłosz Giersz (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Los Wari en Castillo de Huarmey: Tras las huellas de un imperio en debate

Uno de los temas más marcados en el quehacer académico de Krzysztof Makowski es el estudio de sociedades complejas y primeros imperios prehispánicos. Sus propuestas – siempre frescas e intrigantes – a menudo difieren sustancialmente de los escenarios interpretativos dominantes en la arqueología andina del siglo XX, ofreciendo nuevos modelos de organización política y social del antiguo Perú. La ponencia presenta las aproximaciones sobre la complejidad social durante el periodo Horizonte Medio desde la perspectiva de investigaciones arqueológicas del sitio Castillo de Huarmey, el centro del imperio Wari en la costa norte del Perú.

Carla Hernández Garavito (Anthropology Department at the University of California, Santa Cruz, United States of America)

Identidad y Comunidad en Huarochirí: La provincia de Paricaca antes y después de los inkas

El trabajo pionero de Krzysztof Makowski en el sitio de Pueblo Viejo-Pucará (valle de Lurín, Perú) ha sido la primera investigación arqueológica intensiva y prolongada de una comunidad de mitimaes, poblaciones trasladadas por los inkas como parte de su reingeniería del paisaje andino, en la costa peruana. Los habitantes de Pueblo Viejo-Pucara habrían sido trasladados de las serranías del valle en Huarochirí, la famosa provincia de Pariacaca. Mi trabajo arqueológico empezó en Pueblo Viejo-Pucará como estudiante, y me llevó a Huarochirí hasta el día de hoy. En esta presentación, discuto los resultados de mis investigaciones arqueológicas en Huarochirí, caracterizando la organización de la provincia antes y después de la conquista Inka. Revisito los temas de identidad y comunidad para discutir el modo en que los grupos huarochiranos definieron su unidad y diferenciación a través prácticas rituales y narrativas de un origen compartido. A través de datos arqueológicos e investigación etnohistórica, caracterizo una comunidad compleja, diversa, e interconectada. Finalmente, caracterizo el modo en que las practicas locales se reposicionaron dentro del esquema inka para mantener un sentido de identidad y comunidad más allá de la caída del imperio.

Ulla Holmquist Pachas (Museo Larco, Lima, Peru)

Krzysztof Makowski y la cuidadosa lectura de la iconografía Mochica

Compartiré mi experiencia como persona interesada en la lectura de los objetos artísticos y la iconografía Mochica, iniciada en este análisis por el doctor Makowski, quien exigió siempre un estudio detallado de las imágenes, poniendo el cuerpo, la vista, la mano en su reconocimiento, para poder pasar al nivel de la identificación iconográfica, y así poder nombrarlas y acercarnos a su sentido dentro de un sistema religioso particular.

Tomasz Kołomański (Archaeology and Conservation Laboratory, Warsaw, Poland)

Cerámica de la cultura chiribaya en el contexto de las investigaciones del Proyecto Tambo

La ponencia tratará de los últimos descubrimientos sobre la cultura chiribaya realizados en el marco del Proyecto Tambo. Mediante el análisis de su cerámica, se presentará el estado actual del conocimiento sobre una de las culturas más importantes y menos investigadas que se desarrollaba en el Horizonte Medio y Período Intermedio Tardío en la Costa Extremo Sur del Perú. Es el resultado de los trabajos realizados por el autor en los años 2008-2013 que abarcaron el estudio de más de 2.000 piezas de cerámica procedentes de las excavaciones en la cuenca del río Tambo, así como de la cuenca del río Osmore. Por primera vez se llevó a cabo una tipología de las formas y la iconografía representada en la cerámica chiribaya. Estas investigaciones nos permiten entender mejor la población chiribaya.

Gabriela Oré Menéndez (College of Arts and Science, Vanderbilt University, Nashville, United States of America)

Legados de paisajes coloniales: Desintensificación agrícola y recuperación de infraestructura agrícola en Huarochirí, Perú

Como parte de la Reducción General de Indios (1570) las autoridades coloniales españolas obligaron a miles de comunidades andinas a abandonar sus tierras y asentamientos ancestrales y establecerse en ciudades coloniales planificadas. La Reducción estaba planeada para poder facilitar la vigilancia, la recaudación de impuestos y la evangelización. En esta presentación propongo que, a diferencia de aproximaciones tradicionales que sugieren a la reducción como un evento unidireccional que quiebra la agroecología Andina, las comunidades indígenas intervinieron activamente y transformaron el paisaje colonial a la luz de sus necesidades. Mi trabajo explora este período de transformación y reinvención a través del concepto de capital landesco, centrándose en el impacto de la inversión en infraestructura agrícola como motivador para abandonar las reducciones y recuperar la infraestructura agrícola abandonada durante las primeras décadas del gobierno colonial español. Mi análisis incorpora tecnologías de detección satelital multiespectral, análisis geoespacial e investigación etnohistórica para investigar el proceso de recuperación agrícola llevado a cabo por comunidades indígenas a nivel regional. Mi investigación desafía las narrativas utópicas de los colonizadores que afirman haber establecido un „orden” dentro de las comunidades andinas y propone una narrativa donde las comunidades andinas son los agentes que empujan cambios que tienen efecto hasta hoy.

Roberto Pimentel Nita (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

Alfareros de Castillo de Huarmey: confluencia, producción e innovación de la cerámica

Gracias a los trabajos de investigación llevados a cabo en los últimos doce años por un equipo binacional conformado por arqueólogos polacos y peruanos, así como a la constante asesoría científica por parte del Dr. Krzysztof Makowski, se ha podido obtener nuevas interpretaciones sobre la cerámica hallada en Castillo de Huarmey. El sitio, perteneciente al periodo Horizonte Medio Tardío (800 – 1000 d.C.), se presenta como el centro político más importante del imperio Wari en la costa norte andina. En sus elaborados mausoleos, pertenecientes a los miembros de la alta sociedad Wari, se depositó una gran cantidad de cerámica a manera de ofrendas en honor a sus ancestros. Las combinaciones de formas cerámicas, técnicas y motivos sugieren un ambiente de confluencia de conocimientos alfareros en el que artesanos formados en tradiciones tecnológicas e iconográficas distintas producían vasijas, incluso de manera mancomunada. El resultado fue que se fabricaron creaciones híbridas desde todo punto de vista. La ponencia presenta las aproximaciones sobre el carácter de la producción alfarera en Castillo de Huarmey, las cuales revelan nuevas perspectivas sobre la presencia Wari en esta parte de la costa peruana.

Gabriel Prieto Burmester (College of Liberal Arts & Sciences, University of Florida, Gainesville, United States of America)

De la Tablada de Lurín a las pampas de Huanchaco: Organización social y política durante el 400-200 a.C.

El periodo conocido tradicionalmente como Horizonte Temprano Tardío es uno de los más dinámicos en cuanto a dinámicas sociales y transformaciones estructurales en el área andina. Sin embargo, más allá de estudios en arquitectura monumental y secuencias cerámicas, poco hemos hecho por explorar las relaciones sociales, políticas y económicas de este periodo. Una excepción notable son los trabajos en el sitio sureño de Tablada de Lurín, donde el Dr. Makowski y su equipo de trabajo ha dado significativos aportes para conocer este lapso de tiempo en la costa central del Perú. En esta ponencia, analizamos comparativamente los resultados obtenidos en la zona de Huanchaco, costa norte del Perú para las ocupaciones relativamente contemporáneas a las de Lurín. Específicamente, presentaremos nuestras primeras indagaciones sobre los aspectos sociales, políticos, religiosos y económicos visto desde una comunidad de pescadores y como esta se inserta en una narrativa mas amplia a nivel local y regional.

Patrycja Prządka-Giersz (Faculty of „Artes Liberales”, University of Warsaw, Poland)

La organización espacial y las dinámicas territoriales en el Perú prehispánico: Una mirada desde la arqueología del valle de Culebras

Desde más de dos décadas, arqueólogos polacos y peruanos están realizando las prospecciones y excavaciones arqueológicas en el valle del río Culebras, en la costa norte del Perú. Hasta la fecha se han descubierto más de doscientos sitios arqueológicos de diferentes periodos y culturas que fueron antes desconocidos. A partir de los hallazgos arqueológicos se podría precisar la cronología local y reconstruir los patrones de asentamiento, la subsistencia y la producción artesanal de las antiguas sociedades. Estas investigaciones nos han aportado evidencias novedosas al debate sobre las características de la organización especial y las dinámicas territoriales en los tiempos prehispánicos, especialmente en los periodos tardíos (siglos X a XV d.C.) relacionados con la presencia de Casma, Chimú e Inca.

Cynthia Vargas Correa (Pontificia Universidad Católica del Perú, Lima, Peru)

El periodo Colonial Temprano en el valle de Lurín: el caso de El Cuadrángulo en Pachacamac

El estudio del periodo Colonial Temprano (1532-1570) se presenta como un periodo difícil de identificar arqueológicamente, dado que implica una brecha de tiempo en la cual existen confusiones por la poca representatividad del material considerado como clásico de la presencia española; y, por otro lado, por la continuidad en uso de materiales prehispánicos, así como de la aún existente manifestación de diversas costumbres indígenas. En esta ponencia se buscará caracterizar la cultura material de este periodo de transición en el valle de Lurín, partiendo, específicamente, de una de las problemáticas identificadas durante las excavaciones arqueológicas llevadas a cabo en el edificio inca y de posterior uso Colonial, denominado El Cuadrángulo, dentro del santuario de Pachacamac. Las excavaciones mencionadas se llevaron a cabo por el Programa Arqueológico – Escuela de Campo – Valle de Pachacamac, convenio PUCP-UNACEM, bajo la dirección del Dr. Krzysztof Makowski.

Luis Felipe Villacorta (Museo Raimondi, Peru)

El urbanismo y los palacios. Krzysztof Makowski y el cambio de paradigma

La historia de la arqueología del Perú, desde los inicios de su enseñanza profesional en la academia nacional, hasta fines del siglo XX, estuvo estrechamente vinculada a la corriente filosófica del materialismo histórico. Esta vertiente -con matices, por cierto- asumió el estudio de la complejidad social en los Andes Centrales desde este marco conceptual, cuyos estadios finales de progresión de desarrollo social aparecen vinculados, en lo político a la formación de Estado, y en lo material, a la aparición de las ciudades. Esta hegemonía en el discurso de interpretación de las formaciones políticas andinas comenzó a cuestionarse desde los mismos avances de la ciencia arqueológica de los últimos cuarenta años. Así, desde la profundidad histórica, el modelo queda en cuestión ante lo observado en los sitios proto urbanos de Chavín de Huántar o Huaca de la Luna, o bien desde el aporte interdisciplinario y arqueología comparada en los casos de Chan Chan, Pachacamac y Cusco. Fue en este contexto que la discusión de lo urbano se enriqueció en lo cronológico y casuístico, lo que ameritó una reflexión profunda de los antiguos modelos, sus alcances y la formulación de nuevos paradigmas explicativos.

Fue en este contexto -que en la década de los años noventa- apareció el ensayo de Krzysztof Makowski intitulado: LA CIUDAD Y EL ORIGEN DE LA CIVILIZACIÓN EN LOS ANDES (sobre el imperativo y los límites de la comparación en la prehistoria). Su aporte refresco desde lo heurístico, el concepto de lo urbano, y desde lo propositivo, su tesis de que esta formación no existió en lo Andes, donde en para los periodos tardíos destacó una expresión arquitectónica particular y explicativa de los patrones constructivos andinos: el palacio. La presente ponencia hace una breve síntesis del aporte e influencia del Dr. Makowski en la discusión de lo urbano en el Perú prehispánico y el protagonismo de los palacios como edificación explicativa del orden político, social y económico en los Andes. Se matizan esta obra teniendo en cuenta las propias investigaciones del Dr. Makowski en el sitio de Pueblo Viejo de Lurín, como aquellas del autor de la nota en el valle del Río Rímac.

Lucía Watson Jiménez (Pontificia Universidad Católica del Perú, Lima, Peru)

Aportes desde la bioarqueología para la comprensión de las sociedades tardías de la Costa Central del Perú (800-11532 d.C.)

Este trabajo rinde homenaje a los proyectos de investigación que fueron realizados en conjunto y en gran medida bajo la guía del Dr. Krzysztof Makowski en contextos funerarios de tres sitios de la Costa Central del Perú: Ancón (800 d.C.-1532 d.C.), Pachacamac (1100d.C.-1532d.C.) y Pueblo Viejo-Pucará (1450 d.C.-1532 d.C.). La pregunta central de estas investigaciones es cuáles fueron las condiciones de vida y muerte de la gente del común en la costa central peruana entre 800 d.C. y 1532 d.C., es decir, en el último periodo de desarrollo precolombino. La muestra de estudio incluyó restos óseos esqueletizados (individuos completos e incompletos y conglomerados óseos) y fardos funerarios. Se empleó la observación directa para el análisis de restos óseos humanos y reconstrucciones 3D con base en escaneos tomográficos computarizados para el estudio de fardos funerarios. El análisis óseo permitió un acercamiento a las dinámicas sociales de la población del común en el marco de los sistemas establecidos durante el imperio Wari, así como durante los desarrollos locales previos y contemporáneos al imperio de los Incas. Se expondrán los resultados del impacto de estas dinámicas sociales en aspectos de vulnerabilidad biológica, actividad física y causas de muerte de los pescadores, pastores, mujeres y niños de estos pueblos.

Wiesław Więckowski (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

La complejidad social en la América precolombina desde una aproximación bioarqueológica: El caso del valle de Huarmey

La investigación en Castillo de Huarmey, llevados a cabo por los arqueólogos polacos y peruanos desde 2010, se basan no solo en la arqueología, sino también en la combinación de muchas ciencias y especialidades diferentes, incluida la bioarqueología. Esta última permitió una mirada completamente nueva a la estructura social precolombina. En el caso del Horizonte Temprano, los datos muestran un alto grado de igualitarismo, mientras que, en el caso de la época del Horizonte Medio, revelan diferenciación en el estatus social y el rol importante de la mujer en el imperio Wari. En esta ponencia presentaré brevemente las conclusiones más importantes de más de diez años de investigación bioarqueológica en este tramo de la costa norte del Perú.

Janusz Wołoszyn (Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Poland)

La complejidad social en Toro Muerto a través del estudio iconográfico

Prácticamente desde el inicio de sus investigaciones sobre las culturas precolombinas del área andina, el Dr. Krzysztof Makowski ha dedicado mucha atención a los estudios iconográficos. Su ponencia dada en Varsovia a mediados de la década de los noventa me hizo dedicarme durante los siguientes 20 años a este campo de investigación, abarcando una sección de la prehistoria peruana mucho más modesta que la de mi Maestro, a saber, sólo el Período Intermedio Temprano, especialmente la iconografía de la cultura Moche con especial énfasis en la complejidad social de esta cultura. Sin embargo, para no repetir los temas que me ocuparon hace unos años, en esta presentación me gustaría discutir los resultados preliminares de mi estudio sobre la iconografía de Toro Muerto, un sitio monumental con arte rupestre, y reflexionar sobre las implicaciones de este estudio para la discusión de las posibles interacciones de los grupos que utilizaron este sitio. Por último, me gustaría comentar la hipótesis arqueoastronómica sobre el uso de parte de este complejo y mencionar los primeros pasos de su camino hacia su inscripción en la lista del Patrimonio Mundial de la Unesco.

[contact-form-7 id=”19290″ title=”Las facetas de la complejidad social en la América precolombina – Sesión en honor del profesor Krzysztof Makowski (PUCP) en el septuagésimo aniversario de su Nacimiento – Part 1 and 2″]

Anna Juga-Szymańska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)

Archiwum Wydziału Archeologii UW. Przeszłość ma przyszłość?

Od momentu utworzenia w 1920 roku Katedry Archeologii Przedhistorycznej UW, a w 1930 roku Katedry Archeologii Klasycznej, które stały się zalążkami obecnego Wydziału Archeologii, zaczęła powstawać dokumentacja związana z działalnością placówek. Początkowo były to wykazy książek, zdjęć z kolekcji dydaktycznej, inwentarze przezroczy szklanych wykorzystywanych w procesie dydaktyki, później doszły sprawozdania z badań, sprawozdania z działalności samych instytucji i pracowników.
W ciągu stu lat instytucje archeologiczne na UW, mimo wielu reorganizacji, zgromadziły pokaźny zbiór, który obecnie przechowywany jest w Szkole Głównej. Są tu zarówno dokumenty z lat przedwojennych, np. statut Zakładu Archeologii Przedhistorycznej z 1928 roku, jak i te powojenne – m.in. dokumentacja z badań realizowanych przez „Zespół Badań nad Polskim Średniowieczem” czy np. polski projekt przeniesienia świątyni w Abu Simbel. Archiwum gromadzi również kolekcję przezroczy szklanych oraz slajdów. Ważną część stanowią spuścizny pracowników, w tym Kazimierza Michałowskiego, Włodzimierza Antoniewicza, Jadwigi Kubińskiej, Tomasza Mikockiego, Jerzego Okulicza-Kozaryna oraz Martina Jahna, przedwojennego archeologa niemieckiego. Osobno traktowana jest składnica map topograficznych. To wszystko dokumentuje przeszłość Wydziału Archeologii.
Od lat zbiory te były traktowane marginalnie: brakowało finansowania i pracownika dedykowanego do opieki nad archiwum. Warunki lokalowe Instytutu były fatalne, nie było możliwości wydzielenia osobnego pomieszczenia. Katastrofą stała się przeprowadzka na ul. Żwirki i Wigury, gdy część dokumentów uległa zniszczeniu. Wówczas dopiero przyznano specjalny lokal, a archiwum zaczęto sukcesywnie porządkować. Nadal brakowało jednak finansowania na zakup odpowiednich opakowań i miejsca, dlatego też wiele materiałów wciąż znajduje się w pokojach pracowników lub umieszczonych jest w różnych skrytkach w budynku.
W zamyśle archiwum powinno stać się kapsułą czasu dla Wydziału, w której każdy będzie mógł znaleźć interesujące go dane o działalności instytucji i jej pracowników, o badanych stanowiskach i osobach studiujących. W chwili obecnej daleko jednak do tego stanu, dlatego referat ma na celu zaprezentowanie rozwiązań systemowych – tych, które już są wdrażane, i takich, które powinny zostać wdrożone, by archiwum
stało się w przyszłości chlubą Wydziału.

[contact-form-7 id=”19292″ title=”Dr Anna Juga-Szymańska „Archiwum Wydziału Archeologii UW. Przeszłość ma przyszłość?” – wykład towarzyszący”]

Serdecznie zapraszamy na sesję posterową, która odbędzie się online za pośrednictwem platformy Zoom we wtorek 15.03.2022 r. w godz. 13:30-14:00.

We invite you to the poster session, which will be held online by Zoom Meetings on Tuesday, March 15, 2022, from 1: 30 PM to 2: 00 PM.

Podczas spotkania będzie możliwość zadania pytań badaczom. / During the meeting, you will be able to ask questions to the researchers.

Link: https://us02web.zoom.us/j/87595738195?pwd=Tld0R1BVM0MyZjdNSE9WUHR1UzVIZz09

 

Abstrakty/ Abstracts:

Postery można przeczytać klikając na obrazek. / Click on the image to read posters.

Aleksandra Grzegorska (Wydział Archeologii, Szkoła Doktorska Międzydziedzinowa, Uniwersytet Warszawski, Polska), Marek Truszkowski (Wydział Archeologii, Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Warszawski, Polska), Elżbieta Jaskulska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Osteobiografia osobnika z grobu 106 w Chełmie

W 2015 roku podczas ratowniczych prac wykopaliskowych prowadzonych przy ul. Lubelskiej 72A w Chełmie odkryto pozostałości cmentarza o nieznanej afiliacji. Na podstawie zabytków archeologicznych określono, że był użytkowany między XIII a XVIII wiekiem.
Spośród wszystkich grobów odkrytych na stanowisku na szczególną uwagę zasługuje grób 106, w którym znajdowały się zmieszane kości ludzkie, w tym nosząca nietypowe zmiany czaszka należąca do dorosłego mężczyzny. Na tylnej części czaszki, na kości potylicznej, widoczne były ślady po trzykrotnym ugodzeniu ostrym narzędziem (być może mieczem bądź szablą). Nie są to jedyny ślady agresji międzyosobniczej widoczne na szczątkach osobnika z grobu 106. Na prawej kości ciemieniowej widoczne jest wgłębienie będące pozostałością po uderzeniu.
W celu odtworzenia osteobiografii mężczyzny z grobu 106, oprócz analizy osteologicznej skorzystaliśmy z możliwości nowych technologii. Czaszka została zeskanowana na Wydziale Archeologii. Na skanie 3D urazy czaszki były lepiej widoczne dzięki czemu można było prześledzić ich dokładny przebieg oraz ocenić kąt pod jakim padły ciosy.
Plakat ma na celu zaprezentowania wyników badań dotyczących osobnika z grobu 106. Pokazane zostanie, jak skany 3D wykorzystywane są w badaniach osteologicznych, i jak pomagają odpowiedzieć na zadawane przez bioarcheologów pytania.

 

Natalia Gryczewska (Wydział Archeologii, Szkoła Doktorska Międzydziedzinowa, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Tracing human activity in caves of Polish Jura with the use of lipid biomarkers

Polish Jura, a karstic region located in southern Poland, has a long history of archaeological research. Starting from the XIXth century, caves located there were explored by amateur archaeologist and exploited by local owners who sold cave sediments as a field fertilizer. Even though several important cave sites lost their uppermost layers of sediments or were thoroughly excavated for many years, Jura is still the key region for understanding the Palaeolithic human activity in Poland. However, the state of research calls for new methods that would help gaining results that could enhance our understanding of the complexity of ancient human presence and behaviour in cave sites as well as the context of it.
The poster aims at introducing a new project, focused on exploring the possibilities of using selected lipid biomarkers- -sterols and bile acids- to reconstruct past human activity in caves of Polish Jura. Main objective of the study is to analyse sterols and bile acids in soil samples from stratigraphic sequences of selected Polish cave sites. These compounds, called “faecal sterol” have been for years successfully applied in various archaeological context, but rarely in caves.

 

Iwona Lewoc (Studium Doktoranckie przy Wydziale Nauk o Kulturze i Sztuce, Uniwersytet Warszawski, Fundacja Terra Desolata, Polska), Michał Pisz (Wydział Geologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Wieloaspektowe badania weryfikacyjne wybranych stanowisk archeologicznych Suwalszczyzny

Obecna doktryna konserwatorska zakłada wykorzystanie nowoczenych metod nieiwazyjnych w celu lepszego rozpoznania, oceny stanu zachowania, zadokumentowania oraz weryfikacji wcześniejszych ustaleń dotyczących stanowisk archeolgicznych wpisanych do rejestru, przy jednoczesnym ograniczeniu metod destrukcyjnych.
Realizowany w latach 2021–2022 projekt zakłada weryfikację pięciu stanowisk archeologicznych związanych z osadnictwem bałtyjskim na Suwalszczyźnie. Zostały one wytypowane w wyniku konsultacji z pracownikami Narodowego Instytutu Dziedzictwa oraz Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków Delegatura w Suwałkach. W projekcie uwzględniono kompleks osadniczy w Osowej, stan. 1 i 2, osadę w Krzywólce, stan. 3, kurhany i grodzisko w Dzierwanach, stan. 1 i 5. Pierwszy etap prac zakładał weryfikację osiedla oraz cmentarzyska kurhanowego w Osowej.
Na posterze przedstawione zostaną: krótka charakterystyka poszczególnych stanowisk, wstępne wyniki badań przeprowadzonych w 2021 roku oraz informacje na temat prac zaplanowanych na kolejny rok.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19. listopada 2009 r. o grach hazardowych.

 

Michał Przeździecki (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska), Adam Wawrusiewicz (Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Polska), Barbara Sałacińska (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska), Witold Grużdź (Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Polska)

Subneolit środkowego Mazowsza w świetle archiwalnych zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Założenia i wstępne rezultaty projektu

Obszary środkowego Mazowsza przez dziesięciolecia pozostawały poza głównym zakresem zainteresowań badaczy zajmujących się problematyką neolitu, a w szczególności dominujących tu ugrupowań subneolitycznych łączonych z różnie definiowanymi zjawiskami kulturowymi – „kultura ceramiki grzebykowo-dołkowej typu Linin”, „horyzont lininski”, „kultura niemeńska”, czy w końcu „niemeński krąg kulturowy”. Tereny te, to także przestrzeń styk dwóch odrębnych kulturowo i środowiskowo regionów – pozostających, z jednej strony pod wpływem „klasycznych” ugrupowań neolitu agrarnego Europy Zachodniej, z drugiej zaś stanowiących dominium ostatnich ugrupowań łowiecko-zbierackich.
Prezentowany projekt jest próbą kompleksowej analizy stanowisk związanych z obecnością społeczności subneolitycznych na interesującym nas obszarze.

 

Karolina Rataj (Wydział Archeologii, Szkoła Doktorska Nauk Humanistycznych, Uniwersytet Warszawski, Polska)

Zausznice we wczesnym i starszym okresie epoki brązu na ziemiach polskich

Na przestrzeni I i II OEB społeczności różnych kultur stosowały rozmaite kategorie ozdób, od ozdób rąk i nóg jak bransolety czy pierścionki, przez dekoracje szyi takie jak naszyjniki i wieloelementowe kolie, po różnego rodzaju aplikacje naszywane na elementy stroju, preferując ich konkretne typy. Pozwalało im to konstruować swoją tożsamość, sygnalizować zajmowaną przez jednostkę pozycję społeczną, płeć, przynależność do określonej grupy i determinowało jej odbiór.
Jednymi z najpopularniejszych ozdób, które występowały w grobach w badanym odcinku czasu, na ziemiach polskich, są zausznice. Wykonywane z brązu, miedzi, złota lub srebra służyły jako dekoracja głowy, zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Różne kultury, na różnym obszarze, stosowały rozmaite odmiany takich ozdób. Z jednej strony pojawiają się formy uniwersalne, o rozległym zasięgu występowania, z drugiej zaś typy charakterystyczne dla konkretnych obszarów czy danej kultury jak np. zausznice o jednym końcu zwiniętym w spiralkę charakterystyczne dla kultury strzyżowskiej. Celem prezentowanych badań jest próba prześledzenia jakie formy zausznic są stosowane przez konkretne kultury w danych okresach na ziemiach polskich, które odmiany dominują w grobach, a także czy istnieją formy przypisane do konkretnej płci.

 

Karel Innemée (Wydział Humanistyczny, Uniwersytet w Amsterdamie, Królestwo Niderlandów), Cristobal Calaforra-Rzepka (Badacz niezależny, Polska), Dobrochna Zielińska (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski, Polska)

„Dobry Pasterz” z Misejda. Obraz w kontekście zmieniającego się krajobrazu kulturowego Trzeciej Katarakty Nilu

Kościół w Misejda został zarejestrowany w ramach prac powierzchniowych rejonu Mahas na obszarze Trzeciej Katarakty Nilu. Niezwykłość tej budowli polega na tym, że głównym wizerunkiem sanktuarium jest ryt naskalny z czasów przedchrześcijańskich, który najwyraźniej został zreinterpretowany jako przedstawienie Chrystusa.
Jak się wydaje, sam petroglif ze względu na swój monumentalny charakter, przypominający reliefy świątynne, miał istotne znaczenie dla ówczesnego społeczeństwa. Został umieszczony w rejonie granicznym pomiędzy Nubią Dolną a Górną, który przez wieki historii tego regionu miał znaczenie polityczne i administracyjne, o czym świadczą znaleziska z pobliskiego Tombos.
Ryt naskalny, jak i miejsce, w którym go wykonano, a potem zbudowano kościół, są świadectwem zmian politycznych oraz religijnych w tym regionie i te będą przedmiotem badań.
Projekt otrzymał dofinansowanie NCN (2019/35/B/HS3/02440) zaraz po wybuchu pandemii Covid-19, co znacząco wpłynęło na opóźnienie i ograniczenie dotychczasowych prac badawczych. Mimo tego, jak i niestabilnej sytuacji w Sudanie, do tej pory udało się zorganizować dwa sezony prac terenowych.